When will we be free from Debt bondage?

መቼ ነው ከዕዳ የምንላቀቀው? መቼስ ነው ራሳችንን የምንችለውና ነፃ አገር ለመሆን

የምንበቃው?

                                                                         ፈቃዱ በቀለ(ዶ/ር)

                                                                                                                                                     የካቲት 17፣ 2020     

መግቢያ

ሰሞኑን እንደዋና መነጋገሪያ ሆኖ የሚናፈሰው ዜና ኢትዮጵያ ለዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅት(IMF) የድረስልኝ ጥሪ ካቀረበች በኋላ ከገንዘብ ድርጅቱ የ 2.9 ቢሊዮን የአሜሪካ ዶላር ብድር ለማግኘት ስምምነት ላይ እንደደረሰች ነው። እዚህ ዐይነቱ ስምምነት ላይ ለመድረስ የገንዘብ ድርጅቱ ተጠሪ የሆኑት ወይዘሮ ሶላኒ ጄን አዲስ አበባ ከጥቅምት 29 ጀምሮ እስከ ህዳር 8፣ 2019 ዓ.ም ድረስ እንደቆዩና ከመንግስቱ ተወካዮች ማለትም፣ የኢኮኖሚና የፋይናንስ ሚኒሰተሩና የሚኒስተር ዴኤታው፣ እንዲሁም ከጠቅላይ ሚኒስተሩ ጋር እንደተስማሙ ነው።  በታህሳስ 5፣ 2012 በሪፖርተር ጋዜጣ ላይ ታትሞ በወጣው መሰረት ኢትዮጵያ ለዓለም የገንዘብ ድርጅቱ የይድረስልኝ ጥያቄ ያቀረበችው „ከማክሮ ኢኮኖሚ መዛባት ለመላቀቅ“ ነው የሚል ነው።  የገንዘብ ድርጅቱ ኤክስኪዩቲቭ ቦርድ ስምምነቱን በመቀበል የብድሩን መሰጠት ሲያፀድቅ፣ ይህ 2.9 ቢሊዮን ዶላር በአንድ ጊዜ የሚለቀቅ ሳይሆን በሶስት ዐመት ውስጥ ቀሰ በቀስ የሚለቀቅና ዕዳውም ከአስር ዐመት በኋላ የሚከፈል ነው። የኢትዮጵያ መንግስት የብድሩን ስምምነት ከፈረመ በኋላ የገንዘብ ድርጅቱ ያኔውኑ 308.4 ቢሊዮን እንድሚለቅ ቃል-ቂዳን ገብቷል።  እንደተገነገርን ከሆነ ወለዱ ወደ ዜሮ የሚጠጋ ነው።

ይህንን ዐይነት ስምምነትና ኢትዮጵያም በስምምነቱ መሰረት ከላይ የተጠቀሰውን የገንዘብ መጠን በብድር መልክ ማግኘት በኢትዮጵያ የኢኮኖሚ ባለሙያተኞች አመለካከት „አገሪቱን እስትንፋስ እንደሚሰጣትና ኢኮኖሚውም ወደ ትክክልኛው አቅጣጫ እንደሚጓዝ“ አመልክተዋል። ከዚህ በተጭማሪ „አንድ አፍታ “ ተብሎ በሚታወቀው የዩቱብ ቻናል ላይ ይህንን ጉዳይ አስመልክቶ ለዶ/ር ቆስጠንጢኖስ በረኸተስፋ ከጋዜጠኛው ስለቀረበለት ጥያቄ ሲመልስ፣ የብድሩን አስፈላጊነት ሲያጠናክር፣ በተጨማሪም ምንም ጊዜ ቢሆን ከዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅቱ ትከሻ ለመላቀቅ እንደማንችል አረጋግጧል። ከብድሩ መሰጠት ጋር የሚቀርቡ ሁኔታዎችን አሉታዊ ጎናቸውን-ለምሳሌ እንደገንዘብ ቅነሳ የመሳሰሉት የአገሪቱን የንግድ ሚዛን ለማሻሻል አለመቻል ቢናገርምና፣ አገሪቱ ያላትን ፖቴንሽያል አለመጠቀም የቱን ያህል እንደጎዳን ቢያመለክትም- በተለይም ስለቻይናና ጃፓን የተናገው ግን ትክክል አይደለም። ቻይና እ.አ.አ በ1978 ዓ.ም  የገበያ ኢኮኖሚ የጥገና ለውጥ ለማድረግ ከጀመረችበት ጊዜ ድረስ ከዓለም የገንዘብ ድርጅትም ሆነ ከዓለም ባንክ ብድር ወስዳ አታውቅም። ይሁንና ግና በአሁኑ ወቅት የሶስት ትሪሊዮን ዶላር የገንዘብ ክምችት እያላት፣ እንደዚሁም ደግሞ አንድ ቲሪሊዮን ያህል ገንዝብ አፍሳ የአሜሪካንን የመንግስት ቦንድ ብትገዛና፣ ለብዙ የአፍሪካ አግሮች ብድር ብትሰጠም፣ ከኢኮኖሚ ሎጂክ አንፃር ለመግለጽ በሚያስቸግር መንገድ ለአንዳንድ ፕሮጀክቶች ከዓለም ባንክ ብድር ትወስዳለች። የጃፓንን ጉዳይ ስንመለት ደግሞ ዶ/ር ቆስጠንጢኖስ እንዳለው ሳይሆን፣ እ.አ.አ በ2008 ዓ.ም በብዙ የካፒታሊስት አገሮች የፋይናንስ ቀውስ በተከሰተበት ጊዜ የካፒታሊስት አገሮች ለዓለም የገንዘብ ድርጅቱ ማስተላለፍ የነበረባቸውን የገንዘብ ድርሻ መክፍል ያቅታቸዋል። በዚህ ጊዜ የገንዘብ ድርጅቱ(IMF) ከጃፓን መንግስት $ 100 ቢሊዮን  እንደተበደረ መረጃዎች ያረጋግጣሉ።

ያም ሆነ ይህ ቻይና፣ ጃፓንና ደቡብ ኮሪያ  የራሳቸውን የኢኮኖሚ ፖሊሲ በመቀየስ ነው ውጤታማ ለመሆን የበቁት። በተለይም ጃፓንና ደቡብ ኮሪያ ከሁለቱ እህትማማች ድርጅቶች የኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚ የጥገና ለውጥ እንዲያደርጉ ግፊት ቢደረግባቸውም ሃሳባቸውን አሽቀንጥረው በመጣል በማኑፋክቱር ላይ የተመሰረተና ወደ ውስጥ ያተኮረ የኢኮኖሚ ግንባታ በመከተል አመርቂ ውጤት ሊያገኙ ችለዋል። በቃለ-ጥያቄ ምልልሱ ላይ ይህንን ጉዳይ አስመልክቶ ጋዜጠኛው ታዲያ እነዚህ አገሮች እንዴትና በምን ዐይነት የኢኮኖሚ ፖሊሲ ነው ውጤታማና የተስተካከለ የኢኮኖሚ ዕድገት ለማምጣት የቻሉት? ብሎ አልጠየቀም። ዶከተሩም ይህንን ጉዳይ ሳይብራራ የብድርን አስፈላጊነት ብቻ ነው አስምሮበት ያለፈው። ይህ ዐይነት በደንብ ያልተብራራ ጥያቄና መልስ ብዙ አድማጮችን ሳያደናግር እንደማይቀር በእርግጥ መናገር ይቻላል። በተለይም ደግሞ የእነዚህን ድርጅቶች ሚና በደንብ ላልተከታተለና ዕውነተኛ የኢኮኖሚ ዕድገት ምን መምሰል እንዳለበት  ለማይረዳና ላላጠና ሰው የዶክተር ቆስጠንጢኖስ አባባልን አምኖ ሊቀበለው ይችላል። በተለይም ከዓለም የገንዘብ ድርጅትና ከዓለም ባንክ ትክሻ ላይ መላቀቅ አንችልም የሚለው አባባል አሳሳችና በራሳችን ላይ እንዳንተማመን የሚያደርግ ነው። የዶክተሩ አገላለጽ በሳይንስና በቲዎሪ የተደገፈ ሳይሆን የገንዘብ ድርጅቱን (IMF) መንፈስን የሚያዳክም ቅስቀሳና ግፊት የሚያጠናክር ነው። ትችታዊ አመለካከት(Crititical thinking) የጎደለውና በምድር ላይ የሚታዩ ተጨባጭ ሁኔታዎች ለምን በዚህ መልክ ሊገለጹ ይችላሉ? የችግሩስ ምክንያት ምንድነው? በማለት የእነ ዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅቱን ኢ-ሳይንሳዊ ኢኮኖሚክ ፖሊሲ አደገኛነት ለመመርመር የሚቃጣ አይደለም።

ለማንኛውም በህወሃት መሪነት ኢሃዴግ የሚባለው አገዛዝ እ.አ.አ በ1991 ዓ.ም አገራችንን ከተቆጣጠረ በኋላ ኢኮኖሚውን ወደ ነፃ ገበያ ለማሸጋገርና ተወዳዳሪ በመሆን መዛባትን የሚያስወግድ ኢኮኖሚያዊ አወቃቀር እንደሚዘረጋ እ.አ.አ ከ1992 ዓ.ም ጀምሮ „ሰፋ ያለ ያለ የመዋቅር ማስተካከያ ፖሊሲ“ ተግባራዊ እንዳደረገ ይታወቃል። ይሁንና ግን  ከ28 ዐመት የነፃ ገበያ ኢኮኖሚ ሙከራ በኋላ የአገሪቱ ኢኮኖሚ ከድሮው በባሰ መልክ እንደተዛባና፣ በተለይም ደግሞ ከፍተኛ የስራ አጥነትና በቀላሉ ሊቀረፍ የማይችል ስር የሰደደ ድህነት በአገራችን ምድር እንደተስፋፋ እናያለን። በሌላው ወገን ደግሞ በጣም ጥቂት ሰዎች የናጠጠ ሀብታም በመሆን እዚህ አውሮፓ ውስጥ ማንም ገዝቶ ሊነዳው የማይችል መኪና ሲነዱና በኑሮ ሲንደላቀቁ ይታያል። ይህም ማለት እንደተነገረንና አምነንም እንድንቀበል በተደረገው መሰረት ተግባራዊ የሆነው ነፃ የገበያ ኢኮኖሚ ጥገናዊ ለውጥ ባለፉት 28 ዐመታት ብሄራዊና ውስጣዊ ኃይል ያለው፣ እንዲሁም ደግሞ እያደገና እየተስፋፋ በመሄድ አገሪቱንና ህዝባችን በፀና መሰረት ላይ እንዲቆሙ የሚያደርጋቸው ኢኮኖሚ ለመዘርጋት እንዳልተቻለ ነው። ይህንን ሁኔታ ለመረዳት በመጀመሪያው ወቅት የተደረገውን ጥገናዊ ለውጥና የዕዳውን ዕድገትና፣ ለምንስ ከውጭ በሚመጣ ብድር የአገራችንን ኢኮኖሚ ማሳደግ እንደማይቻል ለማሳየት እወዳለሁ። በተለይም የዕዳው ዕድገትና የኢኮኖሚው መዛባትና ድህነት መስፋፋት ከዚህ ዐይነቱ ኢ-ሳይንሳዊና ኢ-ብሄራዊ ከሆነ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ጋር በጥብቅ የተያያዘ እንደሆነ ለማረጋገጥ እሞክራለሁ።

የመጀመሪያው የገበያ ኢኮኖሚ የጥገና ለውጥ!

ወያኔ ስልጣን ከመያዙ በፊትም ሆነ  ስልጣን ከያዘ በኋላም የዓለም ኮሙኒቲውን፣ በተለይም ደግሞ የአሜሪካንን ዕርዳታና ድጋፍ ለማግኘት ከፈለገ የግዴታ ከዓለም የገንዘብ ድርጅትና(IMF) ከዓለም ባንክ ጋር መስራት እንዳለበት ነው። ሁለቱ ድርጅቶችም የሚያቅርቡለትን ቅድመ-ሁኔታ ከተቀበለና ተግባራዊ ማድረግ ሲችል ብቻ ነው ዕርዳታና ድጋፍ እንደሚሰጠው የተነገረው።

እንደሚታወቀውና በምዕራቡ ዓለም፣ በተለይም በአሜሪካንና፣ ባጭሩ የዓለም ኮሙኒቲው ተብሎ በሚታወቀው አመለካከት የደርግ አገዛዝ እስከወደቀ ጊዜ ድረስ በአገራችን ምድር ተግባራዊ የሆነው የኢኮኖሚ ፖሊሲ „የሶሻሊስት ወይም የዕዝ ኢኮኖሚ „ ነው የሚል ነበር። ይህ ዐይነቱ የኢኮኖሚ ፖሊሲ በተለይም ከ1945 ዓ.ም በኋላ በአሜሪካን የበላይነት የሚመራውንና በእሱ አቀነባባሪነት እ.አ.አ በ1944 ዓ.ም በብሬተን ውድስ ላይ የፈለቀውንና እንደመመሪያ የሆነውን  የኢኮኖሚ ፖሊሲ የሚፃረር እንደመሆኑ መጠን መዋጋትና፣ በሌላ ለአሜሪካንና ለግብረ አበሮቿ በሚስማማውና የእነሱንም ጥቅም በሚያስጠብቀው „ተፈጥሮአዊ በሆነው የነፃ ገበያ ኢኮኖሚ ፖሊሲ“ የግዴታ መተካት ያስፈልጋል ተብሎ የተደረሰበት ስምምነት ነው። በተለይም ወደ ሶቭየት ህብረትና ወደ ግብረአበሮቿ እየተጠጋ የመጣው የደርግ አገዛዝ የአሜሪካንን „የጄኦ ፖለቲካ ስትራቴጂያዊ ጥቅምና“ አገሮችን የማከረባበት ወይም በዘለዓለማዊ ውዝግብ ውስጥ እንዲወድቁ የሚያደርገውን ሴራ የሚቀናቀን ስለሆነ በደርግ የሚመራው „የሶሻሊስቱ ስርዓት“ ወድቆ የአሜሪካኖች አምላኪ፣ ጀርመኖች ደግሞ የእነሱ ጓደኛ(friendly) ብለው በሚጠሩት መንግስት መተካት እንዳለበት አብዮቱ ከፈነዳ ጀምሮ አጥብቀው የሰሩበት ሁኔታ ነው። ይህ ግባቸው እንዲሳካላቸው  የተለያየ ስም ያነገቡ የግራም ሆነ የቀኝ አዝማሚያ ያላቸውን የውስጥ ኃይሎች በማስታጠቅና በገንዘብ በመደጎም በአገራችን ላይ ከፍተኛ ዘመቻ አድርገዋል፤ ጦርነትም ከፍተዋል።

በዚህም መሰረት በተለይም እ.አ.አ ከ1980 ዓ.ም በፕሬዚደንት ሬገን አስተዳደርና በወይዘሮ ቴቸር አጋዝኘነት የዋሽንግተን ስምምነት(The Washington Consensus) የሚባለው፣ በተለይም የአፍሪካን አገሮችንና ሌሎችም የሶስተኛው ዓለም ተብለው የሚጠሩ አገሮች እንዲቀበሉት የተዘጋጀው የመዋቅር ማስተካከያ ፕሮግራም(Structural Adjustment Program) ወይም የኒዎ-ሊበራል አጀንዳ ተብሎ የሚጠራው የኢኮኖሚ ፖሊሲ ህወሃት ስልጣን ላይ ሲወጣ እንደ ቅድመ-ሁኔታና የአገሪቱ የኢኮኖሚ ፖሊሲ መመሪያ ሆኖ ቀረበለት። ፖሊሲው ከፀደቀ በኋላ ቀደም ብሎ እ.አ.አ በ1980 ዓ.ም ጋና፣ ቀጥሎ ደግሞ ናይጄሪያና ሌሎች የአፍሪካ አገሮች ተራ በተራ ተግባራዊ የተደረገ ፖሊሲ ነው። ፖሊሲው ጋና ውስጥ ተግባራዊ ከተደረገ ከጥቂት ዐመታት በኋላ ኢኮኖሚዋ እየተሻሻለና ወደ ውስጥ የማምረት ኃይሏ እያደገና የስራ መስክ እየከፈተ የመጣ ሳይሆን ይባስ ብሎ የስራ-አጥ ቁጥር እየጨመረና፣ በዚያው መጠንም የውጭው ንግድ እየተዛባና ዕዳውም እያደገ እንደመጣ ኢምፔሪካል ጥናቶች ያረጋግጣሉ። ስለሆነም የጋና ኢኮኖሚ የባሰውኑ በካካኦ ምርት ላይ ብቻ እንዲመካ በማድረግ ይህ ምርት እየተስፋፋ ይመጣል።

እ.አ.አ በ1989 ዓ.ም በሶቭየት ህብረት የሚመራው የሶሻሊስቱ ግንባር ሲፈራርስ ለአሜሪካንና ለግብረ አበሮቿ ይህን  የኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊሲ ተቀባይነት እንዲኖረው ማድረግና አገሮችንም በእነሱ ቁጥጥር ስር በማምጣት በቀላሉ መበወዝ የሚቻልበት ሁኔታ ሊፈጠር እንደቻለ የጊዜው ሁኔታ ያረጋግጣል። በተለይም በፍራንሲስ ፉኩያማ የርዕዮተ-ዓለም ፍጻሜ ተብሎ የተደረሰው መጽሀፍ የሚያረጋግጠው የአሜሪካንን የበላይነት የአፀደቀ እንጂ የኋላ ኋላና ዛሬም እንደምናየው በዓለም አቀፍ ደረጃ የሊበራል ዲሞክራሲን ተግባራዊ ያደረገና፣ በተለይም ኋላ-ቀሩ የሚባሉ አገሮችን ወደ ብልጽግና እንዲያመሩ ያደረገና፣ የካፒታሊዝምን ስልተ-ምርት በተሟላ መልኩ ተግባራዊ እንዲያደርጉ የረዳቸው ፖሊሲ አይደለም። በአንፃሩ ይህ የኒዎ-ሊበራል ፖሊሲ ኢንፎርማል ሴክተር በመባል የሚታወቀውን የተዘበራረቀ ኢኮኖሚ እንዲፈጠር በማድረግ ግልጽነት ያለው የገበያ ኢኮኖሚና በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የሚመካ የካፒታሊስት ኢኮኖሚ እንዲያድግና ህብረተሰቡን እንዲያስተሳስር የሚያስችል የኢኮኖሚ ስርዓት እንዳይገነባ ያገደና የሚያግድ ነው።

ወደ አገራችን ተጨባጩ ሁኔታ ስንመጣ፣ ወያኔ የተቋም ማስተካከያ ወይም የኒዎ-ሊበራል ፖሊሲውን አሜን ብሎ ከተቀበለ በኋላ በዓለም የገንዘብ ድርጅቱ „ፍልስፍና“  መሰረት „ለነፃ ገበያ ኢኮኖሚ ፖሊሲ ተግባራዊነት የሚያመቹና ፍቱን መፍትሄም ሊያመጡ ይችላሉ“ የተባሉት ዝርዝር መሰረታዊ ነገሮች ተግባራዊ ይሆኗሉ። ይህንን ጉዳይ በተለያዩ ጊዜያት እየደጋገምኩ ባቀርብም በአብዛኛዎቹ ዘንድ ይህን ያህልም ግንዛቤ ውስጥ የገባና፣ ዛሬ አገራችን ለምትገኝበት ውድቀትና ለህዝባችን ድህነት ተጠያቂ ለመሆኑ በጭንቅላት ውስጥ የተቀረፀ ሃሳብ  ለመሆኑ እጠራጠራለሁ። የሁላችንም አስተሳሰብ ወያኔን በመጥላትና እሱን በማስወገድ ላይ ብቻ ያተኮረ ስለነበርና አሁንም ስለሆነ ከበስተጀርባው ሆኖ የአገራችንን የእኮኖሚ ፖሊሲ ማን እንደሚያወጣና ተግባራዊም እንዲሆን የሚገፋፋው የዓለም ኮሙኒቲው በሚለው ላይ ይህን ያህልም ትኩረት የተሰጠው ጉዳይ አይደለም። በተለይም አሁን በቅርቡ በዶ/ር አክሎግ ቢራራ ዕዳን ወይም ብድርን አስመልክቶ በተለያዩ ድህረ-ገጾች ላይ የቀረበው ጽሁፍ፣  ጸሀፊው ወያኔ ስልጣንን ላይ ከወጣ ጀምሮ ተግባራዊ ያደረገውን የኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊሲና ያመጣውን ጠንቅና፣ የዕዳው መቆለል የመዋቅር ማስተካከያ ፖሊሲው ተግባራዊ ከመሆን ጋር የተያያዘ መሆኑን አንዳችም ቦታ ላይ በፍጹም አያመለክትም። በእሱ አመለካከትና ዕምነት የኢኮኖሚ ዕድገት እንዳለ ሲያምን፣ ይህ ዐይነቱ ዕድገት ምን ዐይነትና ብሄራዊ ባህርይ ይኑረው አይኑረው፣ በሰፊና በፀና መሰረት ላይ የተመረኮዘና ተከታታይነት ያለው ወይም የሌለው ኢኮኖሚ ዕድገት ለመሆኑ ለማሳየት አልጣረም። በተጨማሪም ለዛሬው በአገራችን ምድር ተንሰራፍቶ ለሚገኘው ድህነትና ያልተስተካከለ ዕድገት፣ እንዲሁም በብዙ ከተማዎችና መንደሮች የማዕከለኛው ዐይነት አኗኗር ዘዴ መስፈን ከዚህ ዐይነቱ ሳይንሳዊ መሰረት ከሌለውና ከአገራችን ተጨባጭ ሁኔታ በመነሳት ሳይሆን የዓለም ኮሙኒቲውን ለመጥቀምና በዓለም አቀፍ ደረጃ የጥቂት የካፒታሊስት አገሮችን የባሰውኑ በሀብት ለማዳበር ከተነደፈው የኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊሲ ጋር በጥብቅ የተያያዘ መሆኑን ለማሳየት ወይም ለማብራራት አልጣረም።

ለማንኛውም በመዋቅር ማስተካከያው ቅድመ-ሁኔታ መሰረት፣ 1ኛ) የኢትዮጵያ ገንዘብ ከዶላር ጋር ሲወዳደር መቀነስ (devalue)  አለበት። በዓለም የገንዘብ ድርጅት ዕምነት መሰረት የገንዘቡ መቀነስ የጠቅላላውን ኢኮኖሚ ሁኔታ የሚያንፀንባርቅ ሲሆን፣ ኢትዮጵያም ወደ ውጭ የምትልከውን ምርት በቀላሉ ለመሽጥና ተወዳዳሪ በመሆን የውጭ ምንዛሬ በብዛት ታገኛለች። ይህ በራሱ ደግሞ የውጭ ንግድ ሚዛኑን ጤናማ ያደርገዋል ይለናል። 2ኛ)  በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ ኩባንያዎችና የንግድ ዘርፎችን ወደ ግል ማዘዋወር። ይህ በራሱ ወደ ውስጥ የአገር ውስጥ ከበርቴ ተሳትፎን ከፍ ሲያደርገው፣ በዚያው መጠንም ውድድር ይጦፋል። ስለሆነም ኢኮኖሚው በማደግ የስራ መስክም ሊከፈት ይችላል። 3ኛ) ገበያውን በገበያ ህግ መሰረት፣ ማለትም በአቅራቢና በጠያቂ ህግ መሰረት የዕቃዎች ዋጋ እንዲደነገግ  ማድረግ፣ 4ኛ) ስለሆነም መንግስት እንደማህበራዊ በመሳሰሉና፣ አገልግሎቶችና ሌሎች ቁሳቁሶች ላይ የሚሰጠውን ድጎማ ማንሳት አለበት። ወደዚያ የሚፈሰው ገንዘብ ሲነሳ ገንዘቡ ምርታማ ለሆኑ ሀብታሞች ይለቀቃል። 5ኛ) የውጭው ንግድ ልቅ  መሆን አለበት። የውጭውን ንግድ ክፍት ወይም ሊበራላይዝ ማደረግ የውጭ ከበርቴዎችን ለመሳብና በአገራችን ምድር መዋዕለ-ነዋይ እንዲያፈሱ ያበረታታቸዋል። በዚህ መልክ ለብዙ መቶ ሺህ ሰዎች የስራ ዕድል ይከፈታል ይሉናል። ስለሆነም እነዚህ ከላይ የተዘረዘሩት ነገሮች ቀስ በቀስ ተግባራዊ ከተደረጉ-ተደርገዋልም- የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ያድጋል፤ ኢትዮጵያም የሰለጠነው ዓለም አካል ትሆናለች፤ ህዝባችንም በደስታ ይፈነድቃል፤ ድህነትም ለአንዴም ለመጨረሻም ጊዜ በማክተም የታሪክ ትዝታ ሆኖ ይቀራል ይሉናል። ከዚህ ስንነሳ ባለፉት 28 ዓመታት ይህ ዐይነቱ የኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚ ፖሊሲ ተግባራዊ አልሆነም  የሚል ካለ በግልጽ ወጥቶ መከራከር ይችላል። ለማንኛውም ከላይ የተጠቀሱት የፖሊሲ ዝርዝሮች ተግባራዊ ከሆኑ በኋላ እንደታቀደውና እንደታለመው የአገራችን ኢኮኖሚ አደገ ወይ? ህዝባችንም ከድህነት ተላቀቀ ወይ? አብዛኛውስ ህዝብ የስራ ዕድል አገኘ ወይ? የውጭውስ ንግድ ጤናማ ሆነ ወይ? ዕዳችንም እየቀነሰ ወይም እየጨመረ መጣ ወይ? እነዚህን ነገሮች ታች በዝርዝርዝር እንመልከት።

የተቋም ማስተካከያው ወይም የኒዎ–ሊበራል ኢኮኖሚ ፖሊሲ ውጤት!

በመጀመሪያ የገንዘብ መቀነስን እንመልከት። የካፒታሊስት አገሮችን የኢኮኖሚና የአገር ግንባታ ታሪክ ለተከታተለና ላጠና አንዳቸውም የካፒታሊስት አገር ገንዘቡን ከሌላው አገር ጋር በማወዳደር የቀነሰበት(devalue)ጊዜ የለም። ይህ ዐይነቱ ቅነሳ እነ ዓለም የገንዘብ ድርጅት የአፍሪካንና የተቀሩትን የሶሰተኛውን ዓለም አገር ኢኮኖሚዎች ለማዳከም ያወጡት ስትራቴጂ ነው። ድርጅቱ በ1944 ዓ.ም ሲመሰረት  ዋናው ዓላማው በየአገሮች ውስጥ እየገቡ በመፈትፈት ኢኮኖሚያቸውን ማዳከም ሳይሆን ለአባል አገሮች አጠቃላዩ የውጭ(BOP) ክፍያቸው ወይም ንግዳቸው ሲናጋ ካለምንም ቅድመ-ሁኔታ የመሸጋገሪያ ብድር መስጠት ብቻ ነው።

ለማንኛውም አንድ አገር የአገሯን ከረንሲ ወይም ገንዘብ ከዶላር ጋር ሲወዳደር ብትቀንስ ወደ ውጭ የምትልከው ምርት በብዛት ይሸጣል የሚለው የተረት ተረት ነው። በመጀመሪያ ደረጃ የዓለም ገበያ ከሚፈልገው ምርት በላይ አይወስድም፤ አይገዛም። ይህ ዐይነቱ የገንዘብ ቅነሳ ሊሰራ የሚችለው አንድ አገር የኢንዱስትሪ ምርቶችን ወይንም ማሺኖችን ለዓለም ገበያ የምታቀርብ ከሆነ ብቻ ነው። ይህ ከሆነ ደግሞ እንደዚህ ዐይነት ጠንካራ ኢኮኖሚ ያላት አገር ገንዘቧን መቀነስ አያስፈልጋትም። አውቶማቲክ ዲቫሊዬሽን የሚሉት ነገር አለ። ይህም ማለት፣ ለምሳሌ በተለያየ ምክንያት፣ ፖለቲካንና ጦርነትን እንዲሁም የኢኮኖሚ ጉዳይን አስመልክቶ፣ ወይም ደግሞ በአሜሪካን የማዕከላዊ ባንክ ወለዱ ከፍ ሲል ዶላር በዓለም ገበያ ላይ ተጠያቂነቱ ከፍ ይላል። በዚህ ጊዜ ዶላር ከኦይሮ ወይም ከጃፓኑ ገንዘብ ጋር ሲወዳደር የልውውጥ  ዋጋው ይወደዳል። በዚህ ምክንያት የተነሳ በኦይሮ ክልል ውስጥ ያሉ እንደጀርመን የመሳሰሉ ኢኮኖሚዎች ማሺኖቻቸውንና ሌሎች የኢንዱስትሪ ምርቶቻቸውን፣ ለምሳሌ እንደመኪና የመሳሰሉትን በዚህ ዐይነቱ የገንዘብ ልውውጥ  መቀነስ የተነሳ በዓለም ገበያ ላይ ሊሸጡ ይችላሉ።  በሌላ ወገን ደግሞ የጀርመንም ሆን የአንዳንድ ኢንዱስትሪ አገሮች የኢንዱስትሪ ምርት ውጤቶች የጠሩና ተወዳጅም ስለሆኑ ለምሳሌ የኦይሮ የልውውጥ ዋጋ ቢጨምርም አስመጪዎች ዐይናቸውን የግዴታ ወደ ሌላ አገር አያዞሩም።

ወደ ጥሬ-ሀብትና የእርሻ ምርት አምራች አገሮች ስንመጣ ግን ሁኔታው የተለየ ነው። እነዚህ ምርቶች በኢንዱስትሪ ውስጥ ስለማይፈበረኩ በተለያየ ደረጃ የሚወጣውን ወጪ ለመተመን አስቸጋሪ ነው። በተጨማሪም የእነዚህ ምርቶች ዋጋ በትላልቅ ኩባንያዎች ወይም ካርቴሎች ተብለው በሚጠሩ ስለሚተመኑ የሚያመርተው ገበሬም ሆነ ነጋዴው የቡናንም ሆነ የሌሎች የጥሬ-ሀብቶችን ዋጋ መተመን አይችልም። በዚህ መልክ ሳይፈበረክና ወደ መጨረሻ ተጠቃሚነት(End product) ሳይለወጥ ወደ ውጭ የሚወጣ የጥሬ-ሀብት የግዴታ ከዐመት ዐመት የንግድ ሚዛኑ እንዲዛባ ማድረጉ ብቻ ሳይሆን፣ ወደ ውስጥ ደግሞ የአገር ውስጥ ገበያ(Home Market) እንዳያድግ ያግዳል። ይህ ከሆነ ደግሞ አብዛኛው ህዝብ፣ በተለይም ቡና የሚያመርተው ገበሬና በጥሬ-ሀብት ማውጣት ላይ የሚሰማራው ሰራተኛ ከሰላሳና ከአርባ ዐመታት በላይ ቢሰራም ከጎጆ ቤት ኑሮው ለመላቀቅ አይችልም፤ ጥሩ ምግብም መመገብ በፍጹም አይችልም። በገጠሪቱ ኢትዮጵያ የትናንሽ ቡና አምራቾችን የኑሮ ሁኔታ ለተመለከተ ይህ ፖሊሲ ተግባራዊ ከመሆኑ በፊትም ሆነ በኋላ ከ20ና ከሰላሳ ዐመታት በላይ ቡና እያመረቱ ቢሽጡም አዲስና የተሻለ ህይወት መምራት አልቻሉም። በወያኔ ዘመን የዎል ስትሪት ተጠሪ የሆነችውና ብዙ የአፍሪካ የፖለቲካ ኤሊቶችን የምታሳስተውና በነፃ ገበያ ስም እየማለች በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ዕውነተኛ ዕድገት እንዳይመጣ እዚህና እዚያ የምትሯሯጠው  በዶ/ር ኤሌኒ ገብረመድህን ዋና ተዋናይነት የኮሞዲቲ ገበያ ቢቋቋም የገበሬዎች ገቢ አላደገም፤ ኑራቸውም አልተሻሻለም። ገንዘብ ለማግኘት ሲሉ ብቻ በቡና ተከላ ምርት ላይ እንዲሰማሩ በመደረጋቸው ሌሎች ለምግብ የሚያሰፈልጋቸውን ምርቶች እንዳያመርቱ ተገደዋል። ይህ በራሱ በገበሬው ዘንድ ድህነት እንዲስፋፋና በድብቅ ረሃብ እንዲስቃዩ ለማድረግ በቅቷል። የዚህ ዐይነቱ የኮሞዲቲ ገበያ ተጠቃሚዎች  የወያኔ ካድሬዎችና ጥቂት ባለሀብታም የቡና ነጋዴዎች ብቻ ናቸው።

ወደ ሌሎች በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ ሀብቶችን ወደ ግል ማዘዋወር ስንመለከት በመሰረቱ እንደ ኢትዮጵያ በመሳሰሉ አገሮች ውስጥ የተተከሉ ኢንዱስትሪዎች የማደግና የመባዛት ባህርይ የላቸውም። በተጨማሪም አብዛኛዎቹ የአገልግሎት መስጫዎች ስለሆኑ ለውድድርና ለቴክኖሎጂ ምጥቅት ይህን ያህልም አስተዋፅዖ አያደርጉም። እ.አ..አ ከ1980 ዓ.ም  ጀምሮ በተቋም ማስተካከያ ስም በብዙ  የሶስተኛው ዓለም አገሮችና በራሽያና በሌሎች ከሶቭየት ህብረት ግዛት የተላቀቁ አገሮች ውስጥ ተግባራዊ የተደረገውን የኢኮኖሚ ፖሊሲ ስንመለከት የመንግስት ሀብቶች በቀላሉ ከባንኮች ብድር ለማግኘት ለሚችሉ ግለሰቦችና ከመንግስት መኪና ጋር ግኑኝነት ያላቸው ሰዎች እጅ ነው የተላለፉት።

ወደ አገራችን ስንመጣ ኢንዱስትሪዎች፣ የእርሻ ማሳዎች፣ የዕቃዎች ላኪና አስመጪ ኩባንያዎችና ሆቴል ቤቶች ለወያኔ ካድሬዎችና ለአላሙዲን በርካሽ የተሸጡ ናቸው። በተለይም በጊዜው የወያኔ ካድሬዎች ወደ ሶስት ቢሊዮን ብር የሚጠጋ ከባንክ ተበድረው ኩባንያዎችን ከገዙ በኋላ ብድሩን አልከፈሉም። ባጭሩ እንደ ኢትዮጵያ በመሳሰሉት አገሮች ውስጥ በዚህ መልክ ከመንግሰት ወደ ግል የተላለፉት ኩባንያዎች በመሰረቱ የሀብት ዘረፋ የሚካሄድባቸው እንጂ የቴክኖሎጂ ምጥቅት የሚታይባቸው አይደሉም። የወያኔ ካድሬዎችና አላሙዲን የመንግስት ሀብቶችን በርካሽ ዋጋ ከገዙ በኋላ በአጭር አመታት ውስጥ የናጠጡ ሀብታሞች ለመሆን በቅተዋል። ይሁንና ግን በቴክኖሎጂ ላይ የተደገፈና የመባዛት ባህርይ ያለው ኢንዱስትሪና የውስጡን ገበያ ለማሳደግ በሚችል ማዕከለኛና ትላልቅ ኢንዱስትሪዎች ላይ በመሰማራት ተወዳዳሪና የስራ-መስክ ፈጣሪዎች ሊሆኑ በፍጹም አልቻሉም። በአንፃሩ ወደ ውጭ የሚላኩ ስትራትጂክ ምርቶችን በመቆጣጠርና፣ አላሙዲን ደግሞ በበኩሉ ወርቅ በማውጣትና ወደ ውጭ በመላክ የሀብት ዘረፋ ላይ ነው የተሰማሩት። ይህ ዐይነቱ የሀብት ቅብብሎሽና ዘረፋ በአገሪቱ ውስጥ ማፊያዊ ዐይነት ሙስናና የብልግና ኢንዱስትሪ በመስፋፋት የህዝቡ፣ በተለይም የወጣቱ ሞራል በከፍተኛ ደረጃ እንዲበላሽ ተደርጓል። በጥቂት ስዎች እጅ ገንዘብ በከፍተኛ ደረጃ በመከማቸቱና፣ ይህ ገንዘብ ለምርት ክንውን ሳይሆን ለፍጆታ ዕቃ እንዲውል በመደረጉ በሰው ዘንድ የሚኖረውን ጤናማና በሞራል ላይ የተገነባውን ህብረተሰብአዊና የቤተሰብ ግኑኝነት ሊበጣጥሰውና የሰው የእርስ በእርስ ግኑኝነት በገንዘብ እንዲለካ ሊደረግ በቅቷል።፡ በዚህ መልክ ወያኔና ካድሬዎቹ እንዲሁም እንደ አላሙዲን የመሳሰሉት ዘራፊ ነጋዴዎች የአገራችንን እሴት በማበላሸታቸውና የብልግና እንዱስትሪ በማስፋፋታቸው በህግ መጠየቅ የሚገባቸው ነበሩ።

ሌሎች ጉዳዮች ከዚህ የባሱ እንጂ ለአገራችን የኢኮኖሚ ዕድገት ይህንን ያህልም አስተዋፅዖ ያበረከቱ አይደሉም። በተለይም የውጭው ገበያ ልቅ ከመሆኑ የተነሳና ወደ ውስጥ በተፈጠረው አዲስ ዐይነት የፍጆታ አጠቃቀም የተነሳ ከዚህ በፊት ታይተው የማይታወቁ ዕቃዎች በብዛት በመግባት ለንግድ ሚዛኑ መባዛት ከፍተኛ አስተዋፅዖ አበርክተዋል። ባለፉት 28 ዐመታት በአገራችን ምድር የተፈጠረው ልዩ ዐይነት የህብረተሰብ ኃይል በሀብታምና በደሃ መሀከል ያለውን ልዩነት በከፍተኛ ደረጃ አሳድጎታል። ይህ የህብረተሰብ ክፍል ልዩ ዐይነት የፍጆታ አጠቃቀም(Consumption pattern) ከመልመዱ የተነሳ የእሱን የፍጆታ ፍላጎት ለማርካት ሲባል ከፍተኛ የውጭ ምንዛሬ እየፈሰሰባቸው የቅንጦት ዕቃዎች በመግባት የንግድ ሚዛኑ እንዲዛባ ለማድረግ በቅተዋል። ይህ ብቻ ሳይሆን ውሃ በተትረፈረፈበት አገር ሃይላንድ ወተር የሚባል በፕላስቲክ የታሸገ ውሃ በማስገባት ከፍተኛ የውጭ ምንዛሪ እንዲባክን እየተደረገ ነው።  ከዚህ በተጨማሪ አገሪቱ ከምትፈልገውና ከምትችለው በላይ አዲስ የፍጆታ አጠቃቀም የለመደውን የህብረተሰብክፍልና ከውጭ የሚመጣውን ዲፕሎማትና አንዳንድ ጎብኝዎችን ለማርካት ሲባል ባለአራትና ባለአምስት ኮከብ ሆቴል ቤቶች ተሰርተዋል። ሼራተንና ስካይላይት፣ እንዲሁም ራማዳ የሚባሉት ሆቴል ቤቶች በአደጉ የካፒታሊስት አገሮች እንኳ የማይታዩ ናቸው። እነዚህን የመሳሰሉ የቅንጦትና የመባለጊያ ሆቴል ቤቶችን ለመስራት ከውጭ ልዩ ልዩ ዕቃዎች፣ በተለይም ፊኒሺንግ ማቴሪያልስ ይገባሉ። እነዚህና ምንም ጥራት ሳይኖራቸው ከቻይናና ከሌሎች አገሮች የሚገቡት አላስፈላጊ ዕቃዎች የአገሪቱን የውጭ ምንዛሪ በከፍተኛ ደረጃ ለመጋራት በቅተዋል። ማሽኖችን ለማስመጣትና ኢንዱስትሪዎችን ለመትከል ጠቀሜታ ላይ ሊውል ይችል የነበረው የውጭ ከረንሲ በዚህ መልክ በቅንጦት የፍጆታ ዕቃዎች ላይ እንዲውል ያደርጋል።

ከዚህ በላይ የህዝብ ፍላጎትን ለማሟላትና የአገሪቱን የውስጥ ገበያ ለማሳደግ ሳይሆን የካፒታሊስት አገሮችን፣ በተለይም የአውሮፓን አንድነት ፍላጎት ለማሟላት ሲባል ወደ አስር የሚጠጉ የስኳር ፋብሪካዎች ከፍተኛ የውጭ ምንዛሪ ፈሶባቸው ተተክለዋል። የስኳር ፋብሪካዎችን ቢያንስ 16 ሰዓት ያህል በ70% ካፓሲቲ እንዲያመርቱ ለማድረግ የግዴታ በብዙ ሺህ ሄክታር መሬት ላይ የሽንኮራ አገዳ መተከል አለበት። እንደሚታወቀው የሽንኮራ አገዳ ተከላ በብዛት ከመሬት ውስጥ ውሃን ስለሚመጥ በአካባቢው ላይ ድርቀትን ሊያስከትልም እንደሚችል ጥናቶች ያረጋግጣሉ። የስኳር ፋብሪካዎችን ለመትከል የእኮኖሚክ ኮሚሽን ፎር አፍሪካ እንደተሳተፈበት በዋና ኢኮኖሚስትነት ተቀጥሮ አዲስ አበባ ውስጥ ለብዙ ዐመታት ሲሰራ የነበረ ጀርመናዊ ነግሮኛል። ከሰውየም ጋር ብዙ ሰዐታት ተጨቃጭቀናል። ይህ ዐይነቱ ምክር አሳሳችና እንደ ኢትዮጵያ ያሉ አገሮችን የባስውኑ የደሃ ደሃ እንደሚያደርጋቸው ነግሬዋለሁ። በመሰረቱ ከስኳር ምርት በፊት የሰፊው ህዝብ ፍላጎት መሟላት ያለበት ብቻ ሳይሆን ጤናማ አስተሳሰብ ያለው ምሁር ወይም ኢኮኖሚስት አንድን መንግስት መምከር ያለበት ለአገር ዕድገት በሚያመቹ ዘርፎች ላይ እንዲሰማራ ነው መገፋፋት ያለበት በማለት አመለካከቱንና አሳሳች አስተሳሰቡን ነግሬዋለሁ። በዚህ መልክ እሱን የመሳሰሉ ኤክስፐርት ነን ባዮች ባለፉት 28 ዐመታት የአገራችንን የፖለቲካና የኢኮኖሚ ኤሊት ለመቆጣጠርና ተፅዕኖ ሊያሳድሩበት ችለውል። እንደነፃ ሰው ትክክል ነው ብሎ በሚያምነው አስተሳሰብ እንዳይመራና በምድር ላይ የሚታዩ ነገሮችን ማንበብና መተንተን እንዳይችል አድርገውታል። በዓለም አቀፍ የአገዛዝ ሂራርኪ ውስጥ እንዲካተት በማድረግ ተንሳፎና ሰውን እየናቀ እንዲኖር  ለመደረግ በቅቷል። ስለሆነም እነዚህንና ሌሎች የማባዛት ባህርይ የሌላቸው እንደኮካላና የቢራ ፋብሪካ ተከላዎችና ገብስም ከውጭ ለማምጣት የሚፈሰው የውጭ ከረንሲ፣ በአንድ በኩል የውጭ ንግድ ሚዛኑን ሲያዛቡ፣ በሌላ ወገን ደግሞ የውጭ ዕዳን ለመክፈል የሚያስችሉ የምርት ክንዋኔዎች እንዳይስፋፉ መሰናክል ለመሆን በቅተዋል። ከዚህ በተጨማሪ $500 ሚሊዮን የሚገመት ስንዴ በዐመት ከውጭ ይመጣል። ሰሊጥና ኑግ እንዲሁም ተልባና ሌሎች ለዘይት ጭመቃ የሚያገለግሉ የቅባት እህሎች በሚመረትበት አገር አገሪቱ በዐመት የምግብ ዘይት ከውጭ ለማስመጣት ቢያንስ $ 400 ሚሊዮን ታወጣለች። ከውጭ የሚመጣው የፓልም ዘይት ደግሞ የቱን ያህል በሰው ህይወት ላይ የጤንነት ቀውስ እንዳስከተለ የሚታወቅ ጉዳይ ነው። ባለፉት 28 ዐመታት ከውጭ በሚመጣ ምግብና ዘይት የብዙ ሺህ ሰዎች ጤንነት ለመቃወስ ችሏል። የስኳርና የኩላሊት በሽታዎች መስፋፋት፣ ነቀርሳና ሌሎች ከምግብ ለውጥ ጋር የተያያዙ በሽታዎች ከዚህ ዐይነቱ ልቅ የሆነ የውጭ ንግድ ጋር የተያያዙ ናቸው። ኢትዮጵያ የዓለም ንግድ አባል ከሆነች ደግሞ ሁኔታው ከዚህ ይብሳል እንጂ የሚሻሻል አይደለም። አገራችን የዓለም ንግድ አባል እንድትሆን መንግስትና ተወካዮቹ ሌት ተቀን እንዲሚሰሩ ነግረውናል። ለማንኛውም ወያኔ የመንግስቱን መኪና በሚቆጣጠርበት ዘመን የስንዴውንም ሆነ የዘይቱን ገበያ የሚቆጣጠረውና የትርፍ ትርፍ የሚያካብትበት መንገድ ነበር።

ከዚህ ስንነሳና የአገራችንን የውጭ ንግድ መዛባትና የዕዳውን መቆለል ስንመለከት ይህንን ያህልም ሊደንቀን በፍጹም አይችልም። የውጭ ዕዳውን ዕድገት ስንመለከት እ.አ.አ በ1981 ዓ.ም  1.6 ቢሊዮን የአሜሪካን ዶላር ነበር። ይህ ዕዳ እ.አ.አ በ1995 ዓ.ም ወደ 9.8 ቢሊዮን የአሜሪካ ዶላር ያድጋል። እ.አ.አ በ2008 ዓ.ም በጂ ስምንት ስብሰባ ላይ በተደረገው ስምምነት መሰረት በከፍተኛ ዕዳ ለተጠቁ አገሮች የዕዳ ቅነሳ ሲደረግ ይህ ዕድል ለኢትዮጵያም ይደርሳታል። በዚህ መሰረት የዕዳው መጠን ወደ 2.9 ቢሊዮን የአሜሪካን ዶላር ይቀንሳል። ይሁንና ግን ይህ ዕዳ በ2014 ዓ.ም ወደ 15.9 ቢሊዮን የአሜሪካ ዶላር ይተኮሳል። በአሁኑ ወቅት ዕዳው አንዳንዶች  ጥናቶች እንደሚያመለክቱት $ 30 ቢሊዮን ደርሷል ሲሉ፣ ሌሎች ደግሞ ወደ $50 ቢሊዮን ያስጠጉታል። የዕዳን ጉዳይ አስመልክቶ ሯጩ ኃይለ ገብረስላሴ በአንድ የሰላምና የመግባባት ስብሰባ ላይ ንግግር ሲያደርግ የአገራችን ኢኮኖሚ ዕድገት በውጭ ብድር የተደገፈና ሀብታችንም በአራጣነት እንደተያዘ ለታዳሚው ሰው በቀላልና በሚገባ መልክ አስቀምጦታል።

ያም ሆነ ይህ እዚህ ላይ መነሳት ያለበት ጉዳይ ኢትዮጵያ የኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚ ፖሊሲውን እንድትቀበልና ተግባራዊ እንድታደርግ ጫና ሲደረግባት ኢኮኖሚውን ከመዛባት ለማዳንና ወደ ሚዛናዊነት ደረጃ ለማምጣት ነው የሚል ነበር። ይህ መሆኑ ቀርቱ ከ28 ዐመት በኋላ የባሰውኑ ተዛብቶና በቀላሉ ሊቀረፍ የማይችል የባህል፣ የስነ-ልቦናና የማህበራዊ ቀውስ አስከትሎ የገዢ መደቡን ጭንቅላት እንኳን ሊያደበዝዘው በቅቷል።  ይሁንና ግን ለእዚህ ዐይነቱ ውድቀትና አገር መከስከስ ምክንያቱ ምንድነው? ማንስ ነው ተጠያቂው? ብሎ የሚጠይቅ አንዳችም የተገለፀለት ኃይል የለም። ጥያቄ ማንሳትና መከራከር እንደወንጀል በሚቆጠርበት አገር ውስጥ ስልጣን ላይ የተቀመጡትና አማካሪዎቻቸውም፣ እንዲሁም ደግሞ የውጭ አማካሪዎች ተብዬዎች አንድን አገር በቀላሉ የማትወጣው ማጥ ውስጥ ይከቷታል። ከብርሃን ይልቅ ጨለማ፣ ከኑሮ መሻሻልና የተስተካከለና አገርን ከሚያስከብር ዕድገት ይልቅ ኋላ-ቀርነትና ድህነት የዚህ ዐይነቱ ኢ-ሳይንሳዊና ፍልስፍና አልባ የሆነ ፖሊሲ ውጤቶች ናቸው።

ወደ አሁኑ የብድር ጉዳይ እንምጣ። የዓለም የገንዘብ ድርጅቱ ልዑካን ብድሩን ለመስጠት ያቀረቡት አምስት ቅድመ-ሁኔታዎች ናቸው። አምስቱንም ቅድመ-ሁኔታዎች ለተመለከተና የሶይሎጂና የኢኮኖሚ ታሪክን ላጠና ምሁር አምስቱም-ቅድመ ሁኔታዎች በምንም መልካቸው የኢትዮጵያን ሁኔታ የሚያንፀባርቁ አይደሉም። የቴክኖክራቶች ውጥንቅጦች እንጂ ከአገሪቱ ተጨባጭ ሁኔታ በመነሳትና በዐይን የሚታየውን፣ በአዲስ አበባም ሆነ በአገር አቀፍ ደረጃ እየተዘዋወሩ በማየትና በቲዎሪ ደረጃ በመተንተንና ምክንያቶቻቸውን በማወቅ የተነደፈ ፖሊሲ አይደለም። ባጭሩ የሚሉን የገንዘብ ልውውጡ ጉዳይ በጠያቂና በአቅራቢ እንዲወሰን፣ በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ ኢንዱስትሪዎችም ሆነ የአገልግሎት መስጫዎች አሁንም ወደ ግል መዘዋወር አለባቸው፤ የፋይናንስ ገበያውን ልቅ ማድረግና የውጭ ከበርቴዎች መጥተው እንደፈለጋቸው ይዋኙ የሚሉ ናቸው። ለምሳሌ የገንዘቡ ልውውጥ ለገበያው ቢለቀቅ የባሰ የዋጋ ግሽበትን ያስከትላል። አንዳንድ የውጭ ኤክስፐርቶች እንደሚሉን ከሆነ የኢትዮጵያ ብር አሁንም ቢሆን ቢያንስ 25% ከሚገባው በላይ የተተመነ ሰልሆነ ይህን ያህል መቀነስ አለበት ይላሉ። ከዚህ በተረፈ የፋይናንስ ገበያውን ለውጭ ከበርቴዎች ልቅ ማድረግ ኢትዮጵያ ያለባትን ውስጣዊ የተቋም ችግርና(structural crisis) በአጠቃላይ ሲታይ ድህነትንና ኋላ-ቀርነትን በፍጹም ሊቀርፍ የሚችል አይደለም። በዶ/ር ቆስጠንጢኖስ ዕምነት የፋይናንስ ገበያው መሻሻል እንደ ሆንግኮንግና ዱባይ በኢኮኖሚ ያሳድገናል። በእኔ ዕምነት ግን የውጭ ከበርቴ ወደ አንድ አገር ሄዶ ኢንቬስት ለማድረግ ሲፈልግ የአንድን አገር ኢኮኖሚ ለማሳደግና የማህበራዊ ሁኔታውን ለማሻሻል ሳይሆን ትርፍ ለማግኘት እችላለሁ ብሎ በማስላት ብቻ ነው። ለምሳሌ የሆንግኮንግን ሁኔታ ስንመለከት የፋይናንስ ኢንዱስትሪው በከፍተኛ ደረጃ የተስፋፋበትና አብዛኛው ህዝብ ደግሞ ወደ ድህነት የተገፈተረበትን ሁኔታ እንመለከታለን። አንድ ተራ ሰው በሚያገኘው መጠነኛ ገቢ ቤት ተከራይቶ ለመኖር የማይችልበት አገር ነው። አብዛኛዎቹ የአሜሪካንና የቻይና የገንዘብ ኩባንያዎች ከሆንግኮንግና ከአንዳንድ አገሮች በመሆን የብዙ አፍሪካ አገሮችን የጥሬ ሀብቶች የሚቆጣጠሩባቸው መሳሪያዎች እንጂ በየአገሩ ለተስተካከለ ዕድገት፣ ለቴክኖሎጂና ለሳይንስ ምጥቀትና ለስራ መስክ መከፍት ይህን ያህልም አስተዋፅዖ የሚያበረክቱ አይደሉም። ይልቁንስ በሀብታምና በደሃ መሀከል ያለው ልዩነት እንዲሰፋ ማድረጋቸው ብቻ ሳይሆን፣ ኢ-ምሁራዊ፣ ኢ-ሳይንሳዊና ፍልስፍና-አልባ ስርዓት በማስፋፋት ልዩ ዐይነት ያልታቀደ የህብረተሰብና የማህበራዊ ቀውስ እንዲፈጠር ያደርጋሉ። ይህ ጉዳይ በእነዚህ አገሮች ብቻ ሳይሆን በእነ ብላክ ሮክ- አንደኛውና ትልቁ የአሜሪካ ፋይናንስ ኢንዱስትሪና የብዙ አገሮችን ኢኮኖሚ በመቆጣጠር ችግር የሚፈጥር ነው-  አገር አሜሪካ ውስጥ በጉልህ የሚታይና በብዙ መቶ ሺህ የሚቆጠሩ ሰዎች መኖሪያ ቤት አጥተው በብርድና በሃሩር ውጭ የሚያድሩበትንና የሚኖሩበትን ሁኔታ እንመለከታለን።

ከዚህ ስንነሳ የዶ/ር አቢይ አገዛዝ ያገኘው ብድርና ቅድመ-ሁኔታዎችን ተግባራዊ ማድረጉ የኢትዮጵያን ኢኮኖሚ አንድም እርምጃ ወደፊት ፈቀቅ አያደርገውም። አገራችንም በኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊሲ አማካይነት ወደ ብልጽግና ለመሸጋገር በፍጹም አትችልም። በአንፃሩ ድህነቱና ማህበራዊ ቀውሱ ይሰፋል። ያለፈውን የ28 ዐመት የኢኮኖሚ ፖሊሲ ውጤት ስንመለከት በዛሬው ወቅት በአገራችን ምድር በጉልህ የሚታዩት የማህበራዊና የስነ-ልቦና ቀውሶች የፖሊሲው ውጤቶች ናቸው። የሌብነት መብዛት፣ የሙስና መስፋፋት፣ በምግብ ነክ ነገሮች ላይ ለጤንነት ጠንቅ የሆኑ ነገሮችን ማስገባት፣ የሴተኛ አዳሪነት መስፋፋት፣ የጨአት መቃምና የሌሎች ዕፆች ሱሰኛ መሆን፣ ማጅራች መችነት መስፋፋት፣ ህብረተስብአዊ እሴቶች መበጣጠስና፣ ሀብታም ነኝ የሚለውና አገዛዙ ርህራሄ አልባ መሆንና፣ አገሪቱ ወዴት እንደምትጓዝ ማየት አለመቻል… ወዘተ. እነዚህ ሁሉ የኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚ ፖሊሲው ውጤቶች ናቸው። ምክንያቱም እደዚህ ዐይነት የኢኮኖሚ ፖሊሲዎችና ተግባራዊነታቸው በሰው አዕምሮ ወይንም መንፈስ ላይ ከፍተኛ አሉታዊ ተፅዕኖ ስለሚኖራቸውና የግዴታ ልዩ ዐይነት የህብረተሰብ አሰላለፍን ስለሚፈጥሩ ነው። ከላይ የተጠቀሱት ህብረተሰብአዊ ቀውሶችና መመሰቃቀሎች በብዙ የላቲንና የማዕከለኛው አሜሪካና የአፍሪካ አገሮች በጉልህ የሚታዩና አገዛዞችን የሚያተራምሱና፣ በሌላ ወገን ደግሞ እራሳቸው አገዛዞች በደነደነ ልብ በህዝብ ላይ ጦርነት በማወጅ ህዝብና አገዛዞች ፍጥጫ ውስጥ የገቡበትን ሁኔታ እንመለከታለን። በዚህም ምክንያት የተነሳ የየአገሩ አገዛዞች የህዝብ አለኝታና ዕውነተኛና ለሰፊው ህዝብ የሚጠቅምን የተስተካከለ ዕድገት የሚያመጡ ኃይሎች ከመሆን ይልቅ ወደ ዘራፊ መንግስታትነት በመለወጥ ህዝቦቻቸውን መቀመጫና መላወሻ ያሳጡበትን ሁኔታ እንመለከታለን። ፈላስፋዎች እንደሚሉን አንድ ነገር ካለ አንዳች ምክንያት እንደማይፈጠር ሁሉ፣ ዛሬ በአገራችን ምድር ያለው የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ፣ የማህበራዊ፣ የባህልና የስነ-ልቦና ቀውስ የዚህ ዐይነቱ ኢ-ሳይንሳዊና ፍልስፍናዊ አልባ ፖሊሲ ውጤት ነው። ከዚህ ውጭ ማሰብ አንድ ህብረተሰብ በምን ዐይነት ህጎች እንደሚተዳደርና እንደሚገዛ አለማወቅ ነው። ይህንን ትተን በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች ውስጥ ያለውን ትርምስ ለመረዳት ዕዳ ከግሎባል ካፒታሊዝም ጋር እንዴት እንደተቆላለፈ እንመልከት።

    ዓለም አቀፋዊ ዕዳ የካፒታሊዝም የሀብት ክምችት አንደኛው መሳሪያ ነው!!

በላቲን አሜሪካና በአንዳንድ የማዕከለኛው የአሜሪካ አገሮች በ1980ዎቹ ዐመታት የተከሰተውን የዕዳ ቀውስ በመባል የሚታወቀውን፣ በአፍሪካ ምድር ውስጥ ከ1970ዎች ዐመታት ጀምሮ እየተቆለለ የመጣውን ዕዳና፣ ከዚህም በላይ ደግሞ ከ1970ዎቹ መጨረሻ ጀምሮ የዓለም የገንዘብ ድርጅት ሚና መለወጥና በየአገሮች ውስጥ እየገባ ፖሊሲ አርቃቂ መሆኑን ለመረዳት የግዴታ ወደ ኋላ መለስ ብለን አንዳንድ ነገሮችን መመልከቱ ጉዳዩን ግልጽ ያደርገዋል። በተለይም ደግሞ ለምን ዶላር ዋናው የመገበያያና የሀብት ክምችት መሳሪያ ወይም ገንዘብ  እንደሆነና በአብዛኛው የሶስተኛው ዓለም አገሮች ኤሊት ላይ የመንፈስ ተፅዕኖ ለማሳደር እንደበቃ አንዳንድ ነገሮችን መገንዘቡ ክፋት የለውም።

እንደሚታወቀው የሁለተኛው ዓለም ጦርነት ሊገባደድ ሲል በቀጥታ በጦርነት ውስጥ ያልተሳተፈው አሜሪካ የእንግሊዝን የበላይነት ቦታ እንደሚይዝ ግልጽ ነበር። በዚህም ምክንያት የተነሳ ጦርነቱ ከተገባደደ በኋላ የዓለምን ኢኮኖሚ በአዲስ መልክ ለማቀናጀት በ1944 ዓ.ም የእንግሊዙ ተጠሪ ጆን ኬይንስና የአሜሪካኑ ተጠሪ ኋይትስ ብሬተን ውድስ ከተማ ላይ ይገናኛሉ። ሃሳቦችን ከተለዋወጡ በኋላ እንግሊዝ ከእንግዲህ ወዲያ የኃያል መንግስትነትን ሚና ለመጫወት እንደማትችል የተረዳው ኬንይስ የአሜሪካን ዶላር ዋናው የመገበያያና የሀብት ክምችት መሳሪያ እንዳይሆን አጥብቆ ይከራከራል። በእሱ ዕምነትም ከማንኛውም ኃያል መንግስት ቁጥጥር ውጭ የሆነ አርቲፊሻል ገንዘብ፣ እሱ ባንኮር(Bancor) ብሎ የሚጠራውና በተለያዩ አገር ገንዘቦች የሚደገፍ ተግባራዊ መሆን እንዳለበት ይናገራል። በተጨማሪም በውጭ ንግድ ትርፋማ የሆኑ አገሮች የንግድ ሚዛናችው ለሚዛቡ አገሮች ካለምንም ቅድመ-ሁኔታ የመሸጋገሪያ ብድር እንዲሰጣቸው ቢከራከርም ሃሳቡ ውድቅ ይሆናል። በመጨረሻም በጉልበት የአሜሪካኑ ዶላር የዓለም የመገበያያና የሀብት መከማቻ ገንዘብ እንዲሆን በመደረግ ይህ ገንዘብ በወርቅ የሚደገፍ ይሆናል። በክረንሲ ከረጢት ውስጥ የተካተቱት አራት የሚያህሉ አገሮች ብቻ በንግድ ልውውጥ አማካይነት የሚያገኙትን ትርፍ ዶላር በወርቅ መቀየር እንደሚችሉ ስምምነት ላይ ይደርሳሉ።  አሜሪካ ይህንን ዕድል በመጠቀም ካለው ተጨባጭ ኢኮኖሚ አወቃቀር ባሻገር በዓለም አቀፍ ደረጃ በዶላር አማካይነት ከፍተኛ የሆነ የኢኮኖሚ፣ የፖለቲካና የሚሊታሪ ተፅዕኖ ማሳደር ቻለ።

ይሁንና ግን ከ1960ዎቹ አጋማሽ ጀምሮ በተለይም ጃፓንና ጀርመን ወደ ውጭ በሚልኩት ዕቃ ተወዳዳሪ እየሆኑና አሜሪካንን እየተቀናቀኑ ይመጣሉ። በስምምነቱ መሰረት በተለይም ፈረንሳይና አንዳንድ የከረንሲ ከረጢት ውስጥ የተካተቱት አገሮች በንግድ ሚዛናቸው ትርፋማነት ያከማቹትን ዶላር በወርቅ ለመለወጥ ይፈልጋሉ። አሜሪካም ከ1970ዎቹ ዓ.ም ጀምሮ ይህንን ማድረግ እንደማይችልና ወርቁም እየተሟጠጠ እንደመጣ ይናገራል። ስለሆነም ስምምነቱ በመሰረዝ ከ1971 ዓ.ም ጀምሮ ዶላርን በወርቅ ለመለወጥ እንደማይችል ያበስራል። በ1973 ዓ.ም ደግሞ የታወቁ ከረንሲዎች ቋሚ መሆናቸው ቀርቶ በጠያቂና በአቅራቢ የሚወሰኑ ይሆናሉ። በዚህ ዐመት የተከሰተው የዘይት ዋጋ መናርና፣ የብዙ የካፒታሊስት አገሮች ኢኮኖሚም በጣም እየቀዘቀዘ መምጣት የካፒታሊስት አገሮችን ልዩ ስትራቴጂ እንዲያወጡ አስገደዳቸው። ከዚህም በላይ የቬትናምን ጦርነት ፋይናንስ ለማድረግ በብዛት የሚታተመው የአሜሪካን ዶላር በዓለም አቀፍ ደረጃ ይስፋፋል። ይሁ ሁኔታ የገንዘብ ልውውጥ በአቅራቢና በጠያቂ እንዲወሰን መደረጉ አንዳንድ ባንኮችን አዲስ ስትራቴጂ እንዲቀይሱ ያስገድዳቸዋል። በተለይም ከመንግስት ቁጥጥር ውጭ የፋይናንስ ኢንዱስትሪ ለንደንና ሌሎች ኦፍ ሾር በመባል የሚታወቁ አገሮች እራሱን የቻለ ኢንዱስትሪ ሆኖ ብቅ ይላል። ከዘይት ሽያጭም የተገኘው ዶላር ወደዚሁ የፋይናንስ ገበያ ያመራል። በዚህ መልክ ራሱን ችሎ ብቅ ያለው የፋይናንስ ካፒታል ከተጨባጩ ኢኮኖሚ በመላቀቅ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች ያስሳል። ይህ ዐይነቱ ዕድል እንዳያመልጣቸው የፈለጉ የላቲን አሜሪካ አምባገነን መንግስታትና ሜክሲኮ ዶላርን በመበደር የኢንዱስትሪ ተከላ ያካሄዳሉ። ይሁንና ግን የኢንዱስትሪ ፖሊሲያቸው የውስጡን ገበያ ለማሳደግና ከዚያም አልፎ በኤክስፖርት ተወዳዳሪ እንዲያደርጋቸው ባለመቀየሱ ዕዳው ሲያድግ መክፍል ያቅታቸዋል። በዚህን ጊዜ የዓለም የገንዘብ ድርጅት(IMF) ሚና እየጎላ ይመጣል። አዲስ ብድር ለማግኘትና ከዚህ በፊት ያከማቹትን ዕዳ መልሶ ለመክፍል እንደገና ብድር ማግኘት አለባቸው። ለዚህ ደግሞ የግዴታ የዓለም የገንዘብ ድርጅቱን ቅድመ-ሁኔታዎች መቀበልና ተግባራዊ ማድረግ አለባቸው። ዕዳውም የባሰውን እየተከማቸና የወለድ ወለድ በመክፍል አንዳንድ አገሮች ቀደም ብለው የተበደሩትን ካፒታል መልሰው ቢከፍሉም በወለድ ወለድ ፖሊሲ አማካይነት የባሰውን የዕዳ ወጥመድ ውስጥ ይገባሉ።  ይህ ዐይነቱ የኢኮኖሚ ፖሊሲ በእነዚህ አገሮች ውስጥ ከፍተኛ የሆነ የኢኮኖሚ ቀውስ ብቻ ሳይሆን የማህበራዊ ቀውስም በማስፋፋት፣ በተለይም በአንድ በኩል የወንጀለኛው ቁጥር እየበዛ ሲሄድ፣ በሌላው ወገን ደግሞ የመንግስት መኪናዎች የባስውኑ ጨቋኝና ገዳይ ወደ መሆን አመሩ። እንደ ብራዚልና የሜክሲኮ መንግስት መኪናዎች ውስጥ ደግሞ የድረግ ካርቴሎች ሰርጎ በመግባት መንግስትን መፈታተን ቻሉ። በዚህ መልክ የእነዚህ አገሮች ኢኮኖሚ ቢዳከምም የካፒታሊስት አገሮች ባንኮች በገንዘብ ሀብት እየደለቡ ለመምጣት ቻሉ።

ወደ አፍሪካ ስንመጣ ግን ሁኔታው ለየት ያለ ነው። የአፍሪካ መንግስታት ዕዳ አብዛኛው ከካፒታል ገበያ የሚመጣ ሳይሆን ከመንግስታት፣ ከዓለም የገንዘብ ድርጅትና ከዓለም ባንክ ነው። አብዛኛዎቹ የአፍሪካ አገሮች የዕዳ ወጥመድ ውስጥ ለመግባት የቻሉት ነፃ ከወጡ በኋላ የተሳሳተና ወደ ውስጥ የገበያ ኢኮኖሚን ሊያስፋፋ የማይችል የኢኮኖሚ ፖሊሲ በመከተላቸው ነው። በተለይም በጊዜው በአሜሪካንና በአንዳንድ የአውሮፓ መንግስታት ልዑካንና፣ በተለይም ደግሞ በዓለም የገንዘብ ድርጅቱና በዓለም ባንክ ምክር መቀበላቸው ወደ ውስጥ መሰረታዊ የአገር ግንባታ ፖሊሲ እንዳይከተሉ አስገድዷቸዋል። ስለሆነም ነፃ ከወጡና ከዚያም በፊት ጥሬ-ሀብትና የእርሻ ውጤቶች አቅራቢ ብቻ በመሆናቸው ከ1970ዎቹ መጀመሪያ ጀምሮ የጥሬ ሀብታቸው ጠያቂ ያጣል፤ ወይንም ደግሞ እንደበፊቱ በብዛት ለመሸጥ የማይችሉበት ሁኔታ ይፈጠራል። በዚህ ላይ የዘይት ዋጋ መወደድ የንግድ ሚዛናቸውን ያዛባዋል። ያላቸውም አማራጭ ከዓለም የገንዘብ ድርጅትና ከካፒታሊስት አገሮች ብድር መጠየቅ ነው። ብድርን ለማግኘት ደግሞ የግዴታ የገንዘብ ድርጅቱ የሚያሰፍረውን ቅድመ-ሁኔታ ማሟላት አለባቸው። ቅድመ-ሁኔታዎቹ ቀደም ብለው የተዘረዘሩ ሲሆኑ በዚህ መልክ ግን አንዳቸውም የአፍሪካ አገር የተስተካከለና ለሰፊው ህዝብ የስራ መስክ የሚከፍትና የተደላደለ ኑሮ እንዲኖሩ የሚያስችላቸው የኢኮኖሚ አውታር አልተዘረጋም። እንደትላንትናው  ዛሬም አብዛኛዎች የአፍሪካ አገሮች ወደ ውጭ የሚልኩት የጥሬ-ሀብትንና የእርሻ ምርት ውጤቶች ሲሆኑ፣ አብዛኛዎቹ አገሮች በአንድ ወይም ደግሞ በሁለት የጥሬ-ሀብቶች ብቻ የሚመኩ ናቸው። የጥሬ-ሀብት ተትረፍርፎ የሚገኝባቸው እንደ ኮንጎ፣ ናይጀሪያ አንጎላና ደቡብ አፍሪካ ደግሞ የጥሬ-ሀብቶቹ በአሜሪካንና በእንግሊዝ፣ እንዲሁም በካናዳ የጥሬ-ሀብት አውጭ ኩባንያዎች ቁጥጥር ስር ያሉ ናቸው። በአሁኑ ወቅት ደግሞ ቻይና የዚሁ ሀብት ተካፋይ በመሆን የጥሬ-ሀብቶችን በመቆጣጠርና አንዳንድ አገሮች የራሳቸውን ህዝብ ሳይመግቡ ለራሷ ህዝብ አምራች እያደረገቻቸው ነው። ለዚህ ደግሞ የየአገሩ መንግስታት የሚተባበሩና ህዝቦቻቸውን የሚያራቁቱ ናቸው።

በዚህ መልክ አብዛኛዎቹ የአፍሪካ አገሮች በዕዳ በመተብተብ የጥሬ-ሀብቶቻቸውንም እያጡ ነው። በአንድ በኩል ዕዳ ከፋይ በመሆን፣ በሌላ ወገን ደግሞ የጥሬ-ሀብቶቻቸው እየተቆፈረ ወደ ካፒታሊስት አገሮችና ቻይና ስለሚጓዝ የየአገሩ  ህዝቦች ዕውነተኛ ነፃትን ሊቀዳጁ አልቻሉም። በአብዛኛው የማዕድን መውጫ ቦታዎች ደግሞ ከፍተኛ የሆነ የአካባቢና የማህበራዊ ቀውስ እየተፈጠረ ሰዎች በመመረዛቸው በየአካባቢያቸው ሊኖሩ የማይችሉበት ሁኔታ እየተፈጠረ ነው። ይህ ሁኔታ በተለይም በቀድሞ የፈረንሳይ ቅኝ ግዛት አገሮች ውስጥ በጉልህ የሚታይና የፈረንሳይ መንግስትና ኩባንያዎች የወንጀል ወንጀል እየሰሩ ነው። በዚህ ላይ አክራሪ እስላሞችን ለመዋጋት በሚል ሽፋን ስር በአንድ በኩል ህብረተሰቡን ሲያተራምሱት፣ በሌላ ወገን ደግሞ ዘረፋውን እያጧጧፉት ነው። የፈረንሳይ መንግስት ደግሞ በነፃነት፣ በዲሞክራሲና በእኩልነት አምናለሁ የሚልና፣ ከቀለምና ከዘር ባሻገር የሰው ልጅ ሁሉ እኩል ነው እያለ የሚሰብክ ነው። ይሁንና ግን የፈረንሳይ መንግስትና ኩባንያዎቹ የሚካሂዱት ድርጊት ይህንን አባባላቸውን የሚፃረር ነው። ስራቸው ሁሉ በሚቆጣጠሩበት አገር ዕድገትና ሰላም እንዳይኖር ማድረግ ነው። በሶሻሊስት ስምም ሆነ በኮንሰርቫቲቭ ስም አሳበው ስልጣንን የሚይዙ የፈረንሳይ ገዝዢዎችና አሁን ደግሞ የማክሮን መንግስት በይዘት አንድ ናቸው። የስልጣኔና የዲሞክራሲ ባህርይ የሌላላቸው ዘሮች ናቸው። ሰሞኑን በማሊ ዋና ከተማ  ማባኮ ፈረንሳይ ጦሯን ይዛ እንድትወጣ በግልጽ ሰላማዊ ሰልፍ የሚደረገው ይህንን ዐይነት ዐይን ያወጣ ዘረፋና ሰላም እንዳይሰፍን የሚሸረበውን ሴራ በመቃወም ነው።

ወደ አገራችን ስንመጣ ወደዚሁ ዐይነቱ በዕዳ ወጥመድ ውስጥ ገብቶ መሰቃየትና በዚያውም መጠንም የሀብት ዘረፋ የሚካሄድበትን ሁኔታ እንመለከታለን። የውጭ ኩባንያዎች፣ ኤክስፐርቶችና የዓለም የገንዘብ ድርጅት ውትወታ ግፊት አገሪቱን የባስውኑ በፋይናንስ ካፒታል ቁጥጥር ስር እንድትወድቅ የሚያደርጋትና ሀብቶቿ እየተዘረፉ፣ በዚያው መጠንም ህዝባችን ነፃነቱን በመገፈፍና በመበዝበዝ ሁለተኛ ዜጋ ሆኖ የሚታይበት ሁኔታ ይፈጠራል ማለት ነው። በዚህ መልክ ከብልጽግና ይልቅ ድህነትና መሰደድ ዋናው መለዮአችን ይሆናሉ።

ለመሆኑ ከዚህ ዐይነቱ የዕዳ ወጥመድ መላቀቅ እንችላለን ወይ? መፍትሄውስ ምንድነው?

 ከዚህ ዐይነቱ የዕዳ ወጥመድና የተወሳሰብ የኢኮኖሚና የማህበራዊ ችግር ለመላቀቅ የግዴታ የፖለቲካው ሁኔታ መስተካከል አለበት። ግልጽና ዲሞክራሲያዊ እንዲሁም የተገለጸለት መንግስትና የሲቪል ማህበረሰብ በሌለበት አገር ውስጥ ዕውነተኛ ኢኮኖሚያዊ ዕድገትን ማምጣት በፍጹም አይቻልም። የአገራችን ዋናው ችግር የሶት ሺህ ዐመት ታሪክ አለን ብንልና ከውጭ የመጣብንን ጠላት እየመከትን ብንመልስም ከዚህ ዐይነቱ ታሪክና ድል ጋር የሚመጣጠን ኢኮኖሚያዊና የህብረተሰብ ግንባታ ማካሄድ አለመቻላችን ነው። ብሄራዊ ባህርይ ያለውና አገር ወዳድ አገዛዝ እስከሌለ ድረስና፣ ይህ ደግሞ በተገለጸለትና አርቆ አሳቢ በሆነ የሲቪል ማህበረሰብ እስካልተደገፈ ድረስ የኢትዮጵያ ህዝብ ዕውነተኛ ነፃነቱን በፍጹም ሊቀዳጅ አይችልም። ከዚህም በላይ  በፖለቲካው፣ በኢኮኖሚው፣ በሳይንስና ቴክኖሎጂ፣ እንዲሁም በባህል ነክ ነገሮች ላይ ግልጽ ውይይትና ክርክር እስካልተደረገ ድረስ አንድን አገር በፀና መሰረት ላይ መገንባት በፍጹም አይቻልም። ይህንን በሚመለከት በአገራችን ምድር ከፍተኛ ክፍተት ይታያል። የብዙዎቻችን ጭንቅላት በሌላ ነገር የተጠመደ ስለሆነ ስለህብረተሰብ ዕድገትና ስለህዝብ ኑሮ መሻሻል ይህን ያህልም ደንታ የሚሰጠን አይመስልም። አላስፈላጊ መዋዕለ-ነዋዮች ሲካሄዱና ህዝብን እንደማህበረሰብ ሊያስተሳስሩት የማይችሉና ከአገራችን የመሬት አቀማመጥና አየር ጋር የማይስማሙ፣ እንዲሁም የሰውን መንፈስ የሚረብሹ ትላልቅ ህንጻዎች ሲሰሩ ዝም ብለን እንመለከታለን። የመቃወምና የተሻለ ሃሳብ የማቅረብ ልምድ በፍጹም የለንም። ይህን የተሳሳተ አስተሳሰብ ወይም ደግሞ ዝም ብሎ የመመልከትን ባህል ማረምና ማስተካከል ዋናው ተቀዳሚ ተግባር መሆን አለበት። ከዚህም በላይ የመንግስት መኪና ከጭቆና መሳሪያዎች መላቀቅና መኪናውም በሰለጠኑ ሰዎች መያዝ አለበት። እንደማየው ከሆነ አሁንም ቢሆን ፊዩዳላዊ የሆነ አመለካከት በመንግስት መኪና ውስጥ በመሰፍን ህዝብን ማስፈራሪያ መሳሪያ ተደርጎ ይታያል። „መንግስት አይከሰስ ሰማይ አይታረስ“ የሚለው የድሮው ፊዩዳላዊ አባባል አሁንም ቢሆን ከመንፈሳችን ጋር እንደተዋሃደ ነው። ስለሆነም መንግስትን መተቸት የማይቻልበት ሁኔታ ተፈጥሮአል። አገዛዙ ከህገ-መንግስትና ከህብረተሰቡ ፍላጎት ውጭ ከአንዳንድ መንግስታት ጋር ውል ሲፈራረም ዝም ብለን እንመለከታለን። ፍርሃት በነገሰበትና መንግስትን መተቸት በማይቻልበት አገር  ውስጥ ስለዲሞክራሲ ማውራት በፍጹም አይቻልም። እንደሚታወቀው ዲሞክራሲ በገዢዎች ፈቃድ የሚሰጥ አይደለም። ዕውነተኛ ዲሞክራሲ የትግል ውጤት ነው።  ዲሞክራሲን ተግባራዊ ማድረግ የሲቭል ማህበረሰቡና የምሁሩ ዋና ሚናና አገራዊ ኃላፊነት ነው።

ከዚህ ጋር ተያይዞ የክልልና የጎሳ ፌዴራሊዝም ጉዳይ መፈታት አለባቸው። በማዕከላዊው መንግስትና በየክልሎች መሀከል ያለው የአገዛዝ መዋቅር የስራ-ክፍፍል ግልጽ መሆን አለበት። በተለይም ደግሞ በየክልሉ ውስጥ ያሉ ዜጎች ጉዳይ በግልጽ መቀመጥ አለበት። መጤ ጎሳዎች እየተባሉ በሚሰደቡበት፣ በሚታፈኑበትና በሚገደሉበት አገር ውስጥ ስለዲሞክራሲና ስለ አገር ግንባታ ማውራት አይቻልም። ማንኛውም ሰው በችሎታው መመዘን ያለበት ሲሆን፣ ከየትኛውም ጎሳ መጣ እዚያ ተወልዶ ባደገበት አገር ብቃት እስካለው ድረስ ስልጣን መጨበጥ ይችላል። በማንኛውም መስክ የመሰማራትና ሀብት የማፍራት መብትም አለው።  ከኦሮሞ ብሄረሰብ፣ ከአማራ ብሄረሰብ ወይም ከትግሬ ብሄረሰብ የተወለደ ግለሰብ ወይም ድርጅት ብቻ ነው ለየብሄረሰቡ የሚያስበው የሚለው በፍጹም አይሰራም። ለአንድ የህብረተሰብ ክፍልም ሆነ ብሄረሰብ ቆሜያለሁ የሚል ግለሰብም ሆነ ድርጅት የሚመዘነው ከዚያ ብሄረሰብ በመፍለቁ ሳይሆን በንቃተ-ህሊናውና ተግባራዊ አደርገዋለሁ በሚለው የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚና የማህበራዊ ፖሊሲ ብቻ ነው። ለማንኛውም የአሮሞ ክልል አስተዳዳሪዎች ክልላቸውን 28 ዐመታት ያህል ሲያስተዳድሩ ህዝባቸውን ከድህነት ባወጡ ነበር። ቆንጆ ቆንጆ ከተማዎችን በገነቡ ነበር። አካባቢያቸውን የሳይንስና የቴክኖሎጂ መድረክ በማድረግ ተዓምር በሰሩ ነበር። ይሁንና ግን በ28 ዐመት የጎሳ ፖለቲካ አገዛዝ ዘመን የተመለከትነው ጥቂቶች ሲደልቡና ሰፊውን ህዝባቸውን አድኸይተው ከወያኔ ጋር በማበር ሀብት ሲዘርፉና ጎሳቸውን ሲገድሉ ነው። ለእርሻ ልማት ሊያገለግሉና ህዝብን ሊመግቡ የሚችሉ ሰብሎች እንዲዘሩ ከማድረግ ይልቅ  አበባ እንዲተከልና ወደ ውጭ እንዲላክ በማድረግ የባርነት ስራ ያስፋፉና አካባቢ እንዲመረዝ ያደረጉ ናቸው። እነዚህ ተመልሰው የየጎሳዎቻቸው ጠበቃ ነን ብለው ሲያወሩና ሲደነፉ ስንመለከትና ስንሰማ የቱን ያህል ህሊና እንደሌላቸው ነው የምንገነዘበው። ስለሆነም በ21ኛው ከፍለ-ዘመን ከዚህ ዐይነቱ ኋላ-ቀር ፖለቲካ መላቀቅ አለባቸው። በተለይም ማዕከላዊ መንግስት በዚህ ላይ አቋሙን ግልጽ ማድረግ አለበት።

በአገራችን ውስጥ ያለው ትልቁ ችግር በቲዎሪና በሳይንስ እንዲሁም በአንዳች ፍልስፍና ላይ የሚመረኮዝ ፖለቲካ አይካሄድም። ስልጣን ላይ ለመውጣት የሚታገለውም ሆነ አክቲቪስት ነኝ ባዩና፣ የብሄረሰብ ነፃ አውጭ ነኝ በማለት እዚህና እዚያ የሚሯሯጠው ፖለቲካቸው ቀኝ፣ ፋሺሽስት፣ የግራ ወይም ሌላ ዐይነት ፖለቲካ እንደሆነ ለማወቅ በጣም ያስቸግራል። ይሁንና ግን የብዙዎችን የፖለቲካ ጩኸት መገመቱ ይህንን ያህልም የሚከብድ አይደለም። የአንድ ግለሰብም ሆነ ድርጅት የፖለቲካ አቋም ሊገለጽ የሚችለው አራምደዋለሁ በሚለው የኢኮኖሚና የማህበራዊ ፖሊሲ አማካይነት ነው። ስለሆነም ፖለቲካ ነን ባዮችና የብሄረሰብ ነፃ አውጭ ድርጅት ነኝ በማለት ተራውን ህዝብ የሚያሳስቱ በሳይንስ መነፅር ሲመረመሩ የህዝብን ችግር ለመፍታት የሚያስችል ርዕይ በፍጹም የላቸውም።  የጠራና በሳይንስ ላይ የተመረኮዘ  የአገር መገንቢያ የኢኮኖሚ ፖሊሲ የሌለው ግለሰብም ሆነ ድርጅት ግራ ከማጋባት በስተቀር ስልጣን ላይ ቢወጣ የውጭ ኃይሎች ታዛዥና አገር አፍራሽ ኃይል ከመሆን አያልፍም። ይህ ዐይነቱ ጭፍን አካሄድ ደግሞ ለፋሺዝም መነሳትና ዲሞክራሲያዊ ኃይሎችን ለመምታት ያመቻል፤ ኋላቀርነትንም ያጠናክራል።  ስለሆነም ይህንን ጉዳይ መቋጠሪያ ለማሲያዝ እያንዳንዱ ግለሰብም ሆነ ድርጅት የፖለቲካ አቋሙን በግልጽ ማሳወቅ አለበት። ይህ ከሆነ በግልጽ ለመታገልና ለመከራከር እንዲሁም የተሻለ አማራጭ ለማቅረብ ይቻላል።

የፖለቲካውና የመንግስት ጉዳይ ከተፈታ ሁለ-ገብ የሆነ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ማውጣቱ ይህን ያህልም ከባድ አይደለም። በአገራችን ያለው ሌላው ትልቁ ችግር ስለኢኮኖሚ ቲዎሪና ፖሊሲ ያለን አመለካከት በጣም ደካማ መሆኑን ነው። በተለይም አብዛኛዎቻችን ስለአገሮች ግንባታ ታሪክና ስለስልጣኔ ያለን ግንዛቤ የተሳሳተ ነው። የአንድን አገር ህልውና በገበያ ኢኮኖሚ ውስጥ ብቻ ከልለነዋል። በተጨማሪም በገበያ ኢኮኖሚና በካፒታሊስት ኢኮኖሚ መሀከል ያለውን ልዩነት ለመረዳት ችግር አለብን። ይህንን መስመር ማሲያዝና ከጠባብ አስተሳሰብ ተላቆ ሰፋ ያለ አስተሳሰብ ማዳባሩ የጊዜው አንገብጋቢ ጥያቄ ነው። የሰው ልጅና የዓለም ታሪክ የመጨረሻው ፍጻሜ ላይ አልደረሱም። ታሪክና ህብረተሰብ ሂደታዊ ናቸው። ማንኛውም ህብረተሰብና  የኢኮኖሚ ስርዓቱ ባለበት ረግተው ሊቀሩ አይችሉም፤ ወይም ደግሞ ይህ ነው የመጨረሻው የታሪክ ድምዳሜ ነው በማለት ከህብረተሰብ ዕድገት ጋር ግብግብ መያዝ አይቻልም። የታሪክን ሂደት ማዘበራረቅና ለጊዜውም ቢሆን ኋላ-ቀርነትን ስር እንዲሰድ ማድረግ ቢቻልም የሰው ልጅ እስካለ ድረስ አዳዲስ ሁኔታዎች በመፈጠር ያረጀውን ይተካሉ። ከዚህ ስንነሳ ካፒታሊዝም የመጀመሪያውም የመጨረሻውም ስርዓት ነው ብሎ ከዚህ ውጭ ሌላ አማራጭ የሚያመጣን ሰው መዋጋት አደገኛ  አካሄድ ነው። እንደሚታወቀው የተለያዩ ሃሳቦች ወይም ደግሞ የዕድገት አማራጮች ሲፈልቁና ክርክር ሲደረግ ብቻ ነው አንድ ጥሩ ነገር የመጨረሻ መጨረሻ ላይ ተጨምቆ ሊወጣ የሚችለው። ይሁንና ግን በስነ-ስርዓት የተዘጋጀና የተፈጥሮን ሀብት የማያባክንና እጅግም አድካሚ ያልሆነ የገበያ ኢኮኖሚ ለማንኛውም ህብረተሰብ አስፈላጊ ነው። እንደምናየው ዛሬ የካፒታሊስት አገሮች ከፍተኛ የመንፈስ ቀውስ ውስጥ ገብተዋል። የማቴሪያሉ ዕድገት ከሰው አስተሳሰብና መንፈስ መዳበር ተነጥሎ በመታየቱና ገንዘብና ኢኮኖሚው የሰውን ህይወት በመደንገጋቸው ራስን የማጥፋትና በቤተሰብና በልጆች ላይ ጭካኔ የተሞላበት እርምጃ መውሰድ እየተለመደ ሊመጣ ችሏል። ከዚህም በላይ ግለሰብአዊነት በሁሉም አቅጣጫ እየተስፋፋ ስለመጣና እንደባህልም በመለመዱ በተለይም ዕድሜያቸው የገፉ ሰዎች የመጨረሻ መጨረሻ ጧሪና የሚንከባከባቸው ሰዎች ሳያገኙ ይሞታሉ።  የካፒታሊስት መንግስታት ሙሉ በሙሉ በትላልቅ ኩባንያዎች ቁጥጥር ስር በመውደቃቸው የተነሳ ህግን ከማጽደቅና እንዴት አድርገን ከሰፊው ህዝብ በተለያዩ የኢኮኖሚ ፖሊሲ መሳሪያዎች ገንዘብ መምጠጥ እንችላለን ብለው ከማስላት በስተቀር በህብረተሰብ ውስጥ ያለውንና እየከፋ የመጣውን የመንፈስ ቀውስ ለማስተካከል እርምጃ ሲወስዱ በፍጹም አይታይም። ይህ ዐይነቱ የመንፈስ ቀውስ ዓለም አቀፋዊ ባህርይ በመውሰድ ብዙ አገሮችን እያተራመሰና ከቁጥጥር ውጭ እየወጣ የመጣ ነው። ያም ሆነ ይህ  ስለነገው ዛሬ መተንበይ ባንችልም ዛሬ በሚካሄደው የጠራ አመለካከትና ተግባራዊ በሚሆነው ፖሊሲ አማካይነት  እስከተወሰነ ደረጃ ድረስ የወደፊቱን አቅጣጫ መተንበይ ይቻላል። ከብዙ አገሮች የዕድገት ልምድና ምርምር፣ ዛሬ ከሚደረገው ሰፋ ያለ ክርክርና ጥናት ብዙ ትምህርቶች በመቅሰም ለወደፊቱ የሚሆን መሰረት መጣል ይቻላል።

በተለይም እንደ ኢትዮጵያ ያለን አገር የህብረተሰብ ችግሮች ለመፍታት መጓዝ ያለብን ከታች ወደ ላይ የሚለውን ፍልስፍና በመከተል ሰፊውን ህዝብ በአገር ግንባታ ውስጥ በማሳተፍ ብቻ ነው። ይህ ዐይነቱ አካሄድ ብዙ መልኮችን ይይዛል። በመንግስት የሚደገፍ የኢኮኖሚ ግንባታ፣ በተለይም ለኢኮኖሚ እንቅስቃሴ አመቺ የሚሆኑ የተቋም ግንባታዎች፣ የኢንፍራስትራክቸር ግንባታ፣ የሙያ ስልጠና ማዕከሎችን በየቦታው ማቋቋምና ሰፋ ያለ ሰፊውን ህዝብ የማስተማር ዘመቻና ለአገር ግንባታ የሚያገልግሉ በቴክኖሎጂ ላይ ያተኮረ ስልጠና… ወዘተ. እነዚህ ነገሮች ለአንድ አገር የኢኮኖሚ መሰረት የሚሆኑ ናቸው። በዚህ ላይ በግለሰብም ሆነ በግሩፕ ደረጃ የሚካሄዱ የትናንሽና የማዕከለኛ ኢንዱስትሪዎች ተከላና እነዚህን በርካሽ ብድር መደጎም የስራ መስክ ከመክፈት አልፎ ቀስ በቀስ የውስጥ ገበያን ለማሳደግ የሚያመች እርስ በእርሱ የተያያዘ የኢኮኖሚ አውታር መዘርጋት ያስችላል። በተለይም የሙዚቃ መሳሪያዎችን ለመስራት የሚችሉ የጎጆ ቤት ኢንዱስትሪዎች፣ የኬራሚክ ኢንዱስትሪ፣ ልዩ ልዩ ዐይነት ከእንጨት የሚሰሩ የልጆች መጫዎቻዎችንና የቤት ዕቃዎችን… ወዘተ. በኢኮኖሚ ፖሊሲ መጠናቀር ያለባቸውና ለዘላቂና ለተስተካከለ ዕድገት የሚያመቹ ናቸው። በትላልቅ ኢንዱስትሪዎች ላይ ከማትኮር ይልቅ ልንቆጣጠራቸውና ልናሳድጋቸው በምንችለው ኢንዱስትሪዎች ላይ ማተኮሩ ጠቃሚ ነው። እንደ ዱባይ፣ ሆንግኮንግና ቻይና እንሁን ብሎ ማሰብ ስህተት ነው። የእነዚህ አገሮች ዕድገት ዘላቂነት ያለው አይደለም። ሀብትን አውዳሚና በከፍተኛ የኃይል አቅርቦትና ጥልቀት(Intensity) የሚሰራ ነው። ይህም ማለት በየአገሮች ውስጥ የሚካሄደው የኢኮኖሚ ዕድገት ተፈጥሮን የሚቀናቀንና የሚበዘብዝ፣ እንዲሁም ለተከታታዩ ትውልድ ሊተላለፉ የማይችሉ ወይም ተከታታዩን ትውልድ ችግር ውስጥ የሚከቱት ኢንዱስትሪዎች እየተተከሉ ነው። ሁሉም ነገር ወደ ነፃ ገበያና ንግድ በሚለው ፍልስፍና ላይ በመመራት ብዙ ሀብት እየወደመና ህብረተሰብአዊ ቀውስም እየተፈጠረ ነው። ካፒታሊዝም በዚህ መልክ የዓለምን ማህበረሰብ በገንዘብ ሎጂክና በፍጆታ አጠቃቀም ውስጥ በመክተትና በመወጠር ባለማወቅ ወይም ከንቃተ-ህሊና ጉድለት የተነሳ በተፈጥሮ ላይ ዘመቻ እንዲደረግ ሁኔታዎችን አመቻችቷል። ለዚህ ዋናው ምክንያት ደግሞ ሁሉም ነገር ከትርፍ አንፃር ስለሚተመንና፣ ሁሉንም ችግር የገበያ ኃይሎች ሊፈተቱ  ይችላሉ ብሎ በማሰብ ነው።

የኢኮኖሚ ፖሊሲው ዋናና ተቀዳሚ ተግባር መሰረታዊ የህዝብ ፍላጎቶችን ማሟላት ይሆናል። የተሟላ ዳየት፣ ንጹህ ውሃ፣ ቤት፣ ትምህርትቤቶችና በተለይም በአገር ባህል መድሃኒቶች ላይ የተመሰረቱ ፖሊክሊኒኮችን ማስፋፋቱ የህዝቡን መሰረታዊ ጥያቄ ከማሟላት ባሻገር ሰፊው ህዝብ በራሱ እንዲተማመንና እርስ በእርሱ እንደማህበረሰብ እንዲተሳሰር ያደርገዋል። እዚህ ላይ ሰፊውን ህዝብ ለማስተማር የሚያመቹ ህዝባዊ ትምህርትቤቶች በየቀበሌውና በየክፍላተ ሀገራቱ ማስፋፋት የህዝቡን ንቃተ-ህሊና ያሳድገዋል።

እነዚህን ከላይ የተዘረዘሩትን መሰረታዊ ነገሮች ተግባራዊ ለማድረግ በራስ መተማመን የሚለውን ፍልስፍና በጭንቅላት ውስጥ መቋጠርና በጋራ መነሳት ያስፈልጋል። ከውጭ በሚመጣ ብድርና መዋዕለ-ነዋይ በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ኢኮኖሚና ማህበረሰብ መገንባት በፍጹም አይቻልም። አንድ አገርም በዶላር ወይም በኦይሮ ሳይሆን ሰፋ ያለ ኢኮኖሚ መገንባት የምትችለው የራሷን ገንዘብ ስትጠቀምና ከኢንዱስትሪ ክንዋኔ ጋር ስታያይዝ ብቻ ነው። ከእንግሊዝ ጀምሮ እስከጀርመንና አሜሪካን ድረስ ኢኮኖሚያቸውን የገነቡት በውጭ ከረንሲ አማካይነት ሳይሆን የአገራቸውን ገንዘብ ጥበባዊ በሆነ መልክ በመጠቀም ብቻ ነው። ይሁንና ግን በአገራችን ኤሊት ጭንቅላት ውስጥ አረንጓዴው የአሜሪካ ዶላር  ሰርጎ ስለገባ ካለዶላር የትም ልንደረስ አንችልም የሚለው መደምደሚያ ላይ ተደርሷል። የኢኮኖሚ፣ የህብረተሰብን ዕድገትና፣ የከተማዎችንና የካናሎችን ግንባታ ታሪክ ስንመለከት ትላልቅ ስልጣኔዎች የተመሰረቱትና ለካፒታሊዝም መሰረት የተጣሉት ዶላርና ኦይሮ ባልነበሩበት ዘመን በሰው ጉልበትና በተፈጥሮ ሀብት ብቻ ነው። ከግሪክ ፈላስፋዎች ጀምሮ እስከ አዳም ስሚዝና ማርክስ ድረስ የምነገነዘበውና የምንማረው ቁም ነገር የሀብት ምንጭ የሰው ጉልበትና ተፈጥሮ ሲቀናጁ ብቻ ነው። ገንዘብ የስራ-ክፍፍል እየዳበረ ሲመጣ የተፈጠረና ሀብት ለማንቀሳቀስና የፍጆታ ዕቃዎችን ለመሽጥ እንዲያገለግል ሆኖ ቀስ በቀስ ከኢኮኖሚ ዕድገት ጋር እያደገ የመጣ ነው። ስለሆነም የዛሬው የወረቀት ገንዘብ፣ የአሜሪካን ዶላር ሆነ የአገራችን ብር ውስጣዊ ቫልዩ( Intrisic Value) በፍጹም የላቸውም። ይሁንና ግን የሰውን ልጅ በከፍተኛ ደረጃ በማሳሳት ስግብግብ ለማድረግና የብዙ ግጭቶች መነሻ ለመሆን በቅተዋል። ይህንን ትተን የካፒታሊዝምን ዕድገት ስንመለከት ለዕድገቱና ለካፒታል ክምችት የአፍሪካና የላቲን አሜሪካ አገሮች ከፍተኛ ሚና ተጫውተዋል። ዛሬም እየተጫወቱ ነው። ካፒታሊዝም እዚህ ደረጃ ላይ ሊደርስ የቻለው በዘረፋና ሌሎች አገሮችን ወደ ኋላ በማስቀረትና ተበዝባዥ እንዲሆኑም በማድረጉ ብቻ ነው። የአብዛኛዎች ካፒታሊስት አገሮች ኢንዱስትሪዎች ከአፍሪካና ከተቀረው ዓለም የጥሬ-ሀብቶችንና የእርሻ ምርቶችን ሳያገኙ በፍጹም መንቀሳቀስ አይችሉም። ስለሆነም በዓለም አቀፍ ደረጃ የሚካሄደው ትግል የአፍሪካ አገሮችን ለዘለዓለም የጥሬ-ሀብት አምራችና  አቅራቢ አድርጎ ማስቀረትና በርካሽ ጉልበት ሀብትን ወደ ኢንዱስትሪ አገሮች ማስተላለፍ ነው። በመሆኑም በካፒታሊስት አገሮች የመንግስት መኪና፣ የስለላና የሚሊታሪ፣ እንዲሁም የፖሊሲና ቢሮክራሲያዊ ተቋሞችና በአፍሪካ አገሮች የመንግስታት መኪናዎች መሀከል የጠበቀ ግኑኝነት አለ። በዚህ መልክ የአፍሪካ አገሮች መንግስታት ከካፒታሊስት አገሮች ቁጥጥር ውጭ የሆነ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ለማካሄድ እንዳይችሉ እንቅፋት ተደቅኖባቸዋል። ከዚህም በላይ አብዛኛዎቹ የአፍሪካ አገር መሪዎች የኢኮኖሚ፣ የሶስዮሎጂ፣ የፍልስፍናና የሳይንስ ዕውቀት የሌላቸው ብቻ ሳይሆኑ፣ ይህ ዐይነቱ ምሁራዊ ዕድገት እንዳይፈጠር እንቅፋት ስለሚፈጥሩ በቀላሉ ትዕዛዝ ተቀባዮችና ታዛዦች በመሆን የየአገሩ ህዝብ ዕውነተኛ ዕድገትን እንዳያይና በራሱ ላይ እንዳይተማመን ለማድረግ በቅተዋል።

ከዚህ ስንነሳ ከዕዳ ነፃ መሆን ወይንስ መላቀቅ ይቻላል ወይ? የሚለውን በአጭሩ እንመልከት።  ይህ ጉዳይ ከብዙ አንፃር መታየት ያለበት ነገር ነው። በመጀመሪያ ደረጃ በአገራችን ምድር ያለው የፖለቲካና የኤሊት ኃይል አሰላለፍ ለመሰረታዊ ለውጥ እንቅፋት ነው። ድሮም ሆነ ዛሬ ስልጣን ላይ ያለው ኃይልና የኢኮኖሚና የፖለቲካ ኤሊቱ ከውጭው ዓለም ጋር በብዙ ድሮች የተሳሰረ በመሆኑ ከሰፊው ህዝብ ጋር ይህን ያህልም ግኑኙነት የለውም። ስለሆነም ስለ ዕድገት ያለው አመለካከት የተሳሳተና አገራችንን ገደል ውስጥ የሚከታት ነው። በዚህም ምክንያት የተነሳ እንደዚህ ዐይነቱ አስተሳሰብና የፖለቲካ ኃይል አሰላለፍ እስካለ ድረስ ከብድር መላቀቅ አስቸጋሪ ነው። ይሁንና ግን ካለ ብድር ወይም ካለዶላርና ኦይሮ ዕድገት ማምጣት አይቻልም የሚለውን አደገኛ አስተሳሰብ መስበርና ማስወገድ አስፈላጊ ነው። ያም ሆነ ይህ አሁን ካለብን ዕዳ በተጨማሪ ላለመበደር መሞከርና በአገር ውስጥ ገንዘብ መንቀሳቀስ የመጀመሪያው ከብድር ቀስ በቀስ የመላቀቅ  ስትራቴጂ መሆን አለበት። ያለውን ዕዳ ለመክፈል የግዴታ በአንድ በኩል የውስጥ ገበያን ማሳደግ መሰረታዊ ጉዳይ ሲሆን፣ የውጭ ከረንሲን ለመቆጠብ የግዴታ ከውጭ የሚመጡ አላስፈላጊ ዕቃዎችን መከልከል፣ አሊያም ቀረጡን በጣም ከፍ ማድረግ ወሳኝ ሚናን ይጫወታል። አንድ አገር የሚያስፈልጋትን ዕቃና ለዕድገት የሚያመቻትን ብቻ ነው ማስመጣት ያለባት። ከተወሰኑ ነገሮች በስተቀር፣ ለምሳሌ ለአገር ዕድገት የሚጠቅሙ ማሺኖችንና ለመመላለሻ የሚያገለግሉ እንደ ባቡር የመሳሰሉትንና የህክምና መሳሪያዎችንና መድሀኒቶችን ከማስመጣት ውጭ ሁሉንም ነገር መግዛት አለባችሁ የሚል የኢኮኖሚና የተፈጥሮ ህግ የለም። በነፃ ንግድና ገበያ ስም ሁሉም አገሮች ገበያቸውን ክፍት ማድረግ አለባቸው የሚል አደገኛና አንድን ህብረተሰብ የሚያዘበራርቅና ባህልንም የሚያበላሽ በብዙ የካፒታሊስት አገሮችና በተቋሞቻቸው አማካይነት አጉል ቅስቀሳ ይካሄዳል። በአገራችን ኢኮኖሚስቶችም ይህ ዐይነቱ ቅስቀሳና የርዕዮተ-ዓለም ጫና እንደ ዕውነት በመወሰድ ሲስተጋባ ይሰማል። አንድ ሰው የሚፈልገውንና ለጤንነት ብቻ የሚስማማውን ነው መመገብ ያለበት። ይህንን ያንንም ላግበስብስ ቢል ጤንነቱ ይቃወሳል። እንደዚሁም አንድ አገር የሚያስፈልጋትንና ለአገር ዕድገት ሊጠቅም ይችላል የምትለውን ብቻ ነው ማስመጣት ያለባት። ከዚህ በላይ በአገር ውስጥ ሊመረቱ የማይችሉና ለህክምና በጣም አስፈላጊ የሆኑ መድሃኒቶችን ለማስመጣት በቂ የውጭ ከረንሲ ያስፈልጋል። ያም ሆነ ይህ ሁሉንም መግዛትና መጠቀም አለብን የሚል የኢኮኖሚ ህግና ሎጂክ በፍጹም የለም። ማንኛውም ሰው ሆነ አገር መጠኑን ማወቅ አለበት። በዚህ መልክ የሚቆጠበው ገንዘብና ወደ ውስጥ ምርትን ማስፋፋትና በራስ መተማመን የውጭ ምንዛሪን በማትረፍ ከዕዳ የምንላቀቅበት ሁኔታ ሊፈጠር ይችላል። ሌላው በአገራችን ያለው ችግር በብዙ ቴክኖሎጂዎች በካፒታሊስት አገሮች ጥገኛ ነን። በአገራችን ምድር ቴክኖሎጂዎችን መኮረጅ(Imitate) የሚባል ነገር የለም። ለምሳሌ ጃፓኖችና ኮሪያኖች እንዲሁም ቻይናዎች ቴክኖሎጂዎችን በመኮረጅ ነው በኢኮኖሚ ለማደግ የቻሉት። ከዚህ በተረፈ ስትራቴጂክ ለሆኑ መዋዕለ-ነዋዮች፣ ለምሳሌ ለባቡር ሃዲድና ባቡርን ለመግዛት የዐይነት በዐይነት ንግድ ከአንዳንድ አገሮች ጋር በመስማማት በገንዘብ የምንከፍለውን በጥሬ-ሀብት መክፈል እንችላለን። ለምሳሌ ከአውስትሪያና ከስዊዝ መንግስታት ጋር መደራደር ይቻላል። አብዛኛዎች የካፒታሊስት አገሮች በአፍሪካ ውስጥ በእንደዚህ ዐይነቱ ስትራቴጂክ ኢንቬስትሜንት ላይ በፍጹም አይሳተፉም። ትግላቸው ሁሉ ትክክለኛና የተስተካከለ ዕድገት እንዳይመጣ እንቅፋት መፍጠር ነው፤ አፍሪካን ለዘለዓለም ጥገኛ ማድረግ ነው።

ያም ሆነ ይህ ለአንድ አገር ዕድገትና ሰላም አገር ወዳድ ኃይልና መንግስት መኖር አለባቸው፡፡ በዚህ ላይ ሰፋ ያለና በሁሉም አቅጣጫ የሰለጠነና በጥቂት ዕውቀት የማይረካ ምሁራዊ ኃይል በጣም አሰፈላጊ ነው። ሁሉም ነገር ለዕድገትና ለሰላም በሚል መንፈስ ስር  መንግስት፣ ምሁሩና ሰፊው ህዝብ ከተሰለፉና በትክክለኛ የኢኮኖሚና ሌላ የአገር ግንባታ መመሪያዎች ከተመሩ አገራችንን ማሳደግና ህዝቦቿ ተከብረው እንዲኖሩ ማድረግ እንችላለን። መልካም ግንዛቤ !!

                                                                     fekadubekele@gmx.de